تصویر دانشجویان در داستان‌های کوتاه قبل از انقلاب اسلامی (از دهه بیست تا پنجاه شمسی)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور

چکیده

دانشجویان به عنوان یکی از اقشار نوظهور‌‌ در جامعه ایران تلقی می‌شوند که از نخستین سال‌های تأسیس دانشگاه به منزله نمادی از تجدد و طبقه متوسط شناخته شده‌اند. آنان به دلیل توسعه نامتوازن صورت گرفته در دوران پهلوی هم با سنت در تعارض بوده‌اند و هم با تجدد. هدف از پژوهش کتاب‌خانه‌ای حاضر بررسی نوع نگاه نویسندگان به منش و کنش دانشجویان در داستان‌های کوتاه دهه‌های بیست تا پنجاه شمسی است. با مطالعه این داستان‌ها با سه دسته از دانشجویان مواجه می‌شویم: مبارزان آرمان‌خواه، فردگرایان مأیوس و امیدواران واقع‌بین. هر نویسنده‌ای با توجه به خاستگاه فکری‌اش شخصیت دانشجویان را به شکلی توصیف می‌کند. برای مثال از آنجا که صادقی و ساعدی تحت تأثیر گرایش‌های نهیلیستی قرار دارند، دانشجویان داستان‌های آنان نیز از ایجاد هر گونه تغییر فردی و اجتماعی‌ اظهار ناامیدی می‌کنند. این دسته از دانشجویان رؤیاهای خود را از دست داده‌ و مأیوس و منزوی شده و نهایتاَ  دچار رخوت و عطلت گشته‌اند. انحرافات اخلاقی، اعتیاد و تمایل به خودکشی نیز برخی از رفتارهای شایع این طیف از دانشجویان است ولی از سوی دیگر دانشجویانِ به تصویر کشیده شده در داستان‌های بزرگ علوی و نادر ابراهیمی آرمان‌خواه و پرتحرک‌اند و مبارزات تشکیلاتی- سیاسی را علیه رژیم سامان می‌دهند. سیمین دانشور و گلی ترقی در میانه این دو جریان ایستاده‌اند و دانشجویان داستان‌های آن دو، تلاش می‌ورزند که از انفعال خارج شده و به رشد و پویایی دست یابند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
.
آبراهامیان، یرواند (1383). ایران بین دو انقلاب (از مشروطه تا انقلاب اسلامی)؛ ترجمه کاظم فیروزمند، ... ، چاپ هشتم، تهران: نشر مرکز.
آل احمد، جلال (1387). مدیر مدرسه، چاپ چهارم، تهران: نشر جامه‌دران.
آر. کدی، نیکی (1377). ریشه‌های انقلاب ایران؛ ترجمه عبدالرحیم گواهی، چاپ دوم، تهران: انتشارات قلم.
ابراهیمی، نادر (1391). هزار پای سیاه و قصه‌های صحرا، چاپ چهارم، تهران: نشر روزبهان.
امینی، علی اکبر (1390). گفتمان ادبیات سیاسی ایران در آستانه دو انقلاب، چاپ دوم، تهران: انتشارات اطلاعات.
بزرگ‌نیا، کامران (1377). وسوسه مرگ، فکر مرگ؛ مندرج در کتاب «خون آبی بر زمین نمناک» تألیف و تدوین حسن محمودی، چاپ اول، تهران: انتشارات آسا.
بهرنگی، صمد (1382). مجموعه کامل آثار صمد بهرنگی (2 جلد)؛ به کوشش اسد بهرنگی، چاپ اول، تبریز: انتشارات بهرنگی.
ترقی، گلی (1348). من هم چه‌گوارا هستم، چاپ اول، تهران: انتشارات مروارید.
جوادی یگانه، محمد رضا و بشیر تفنگ‌سازی (1391). تأثیر حزب توده در ادبیات داستانی ایران، مجله جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، دانشگاه تهران، سال 4، شماره 2، صص 1-20.
دانشور، سیمین (1327). آتش خاموش، چاپ اول، تهران: کتاب‌فروشی و چاپ‌خانه علی اکبر علمی.
دانشور، سیمین (1361). شهری چون بهشت، چاپ پنجم، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
زرشناس، شهریار (1388). جستارهایی در ادبیات داستانی معاصر، چاپ دوم، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان.
ساعدی، غلامحسین (1357). واهمه‌های بی نام و نشان، چاپ پنجم، تهران: انتشارات آگاه.
صادقی، بهرام (1380). سنگر و قمقمه‌های خالی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات کتاب زمان.
عسگری حسنکلو، عسگر (1387). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی، چاپ اول، تهران: انتشارات فرزان روز.
علایی، مشیت (1380). «نقد ادبی و جامعه‌شناسی»، نشریه ادبیات و فلسفه، شماره 46 و 47 ، سال چهارم، مرداد و شهریور، صص 20 تا 33.
عبداللهیان، حمید (1381). شخصیت و شخصیت‌پردازی در داستان معاصر ایران، چاپ اول، تهران: انتشارات آن.
قیصری، علی (1383). روشنفکران ایران در قرن بیستم؛ ترجمة محمد دهقانی، چاپ اول، تهران: انتشارات هرمس.
مصباحی‌پور ایرانیان، جمشید (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان، انتشارات امیر کبیر، تهران: چاپ اول.
مهدی‌پور عمرانی، روح الله (1379). مسافری غریب و حیران؛ نقد و بررسی گزیده داستان‌های بهرام صادقی، چاپ اول، تهران: نشر روزگار.
میرعابدینی، حسن (1386). صد سال داستان‌نویسی ایران، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.
نواختی‌مقدم، امین و حامد انوریان‌اصل (1388). مبانی ایدئولوژیک سیاست‌های فرهنگی رژیم پهلوی، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال ششم، شماره نوزدهم، صص 140- 115.