تحلیل گفتمان انتقادی مفهوم «قدرت» در دفتر اوّل رمان روزگار سپری شدۀ مردم سالخورده (اقلیم باد) براساس الگوی گفتمانی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان وادبیات فارسی،دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار،ایران

2 دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی ،دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار،ایران

3 استادیار دانشگاه حکیم سبزواری - سبزوار - ایران

4 دانشیارزبان وادبیات فرانسه دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار،ایران

چکیده

شمار بسیاری از رمان­های فارسی معاصر، با مفاهیم اجتماعی و سیاسی جامعه پیوند یافته و دغدغه­های مردمی و خویشکاری ادبی خالقان اثر را در سطوح روساخت و ژرف‌ساخت بازنمایی کرده­اند. محمود دولت­آبادی در دفتر اوّل رمان روزگار سپری­شدۀ مردم سالخورده (اقلیم باد) از ابزارهای ادبی برای پرداختن به مسایل اجتماعی و سیاسی استفاده کرده و گفتمان «قدرت» را به چالش کشیده است. خوانش اقلیم باد بر پایة تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، نشان می­دهد که نظام ارتباطی شخصیت­ها بر اساس سلسله­مراتب قدرت در نهاد خانواده و جامعه شکل گرفته است و شکاف طبقاتی میان دو سویۀ قدرت (کنش­گر، ستم­پذیر) وجود دارد. باورهای فمینیستی، مبانی رئالیسم انتقادی- اجتماعی و ناتورالیسم بر گفتمان قدرت در لایه­های جنسیتی، خانوادگی و اجتماعی مؤثر است و نظام گفتمان غالبِ ارباب- رعیتی، فرهنگ مردسالار، فقر و بدبختی که زاییدۀ هژمونی قدرت هستند، در این رمان وجود دارد. پرسش اساسی این تحقیق که اطلاعات آن به روش کتابخانه­ای گردآوری و تحلیل داده­ها به روش کیفی انجام شده، این است که درخوانش دفتر اقلیم باد ازرمان­ روزگار سپری­شدۀ مردم سالخورده، بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین، چه تحلیل و دریافتی می­توان از مناسبات قدرت در لایه­های زیرین به دست داد و در این رمان، سلسله­مراتب قدرت در نهاد خانواده و جامعه چگونه شکل گرفته است وبرگفتمان­ رایج سیاسی، فرهنگی و اجتماعی چه تأثیراتی دارد؟

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
  • . . 4
1 .
2 .
3 .
4 .
آقاگل­زاده، فردوس (1390). تحلیل انتقادی گفتمان، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
آقاگل­زاده، فردوس (1392). فرهنگ توصیفی و تحلیل گفتمان و کاربردشناسی، تهران: علمی.
آقاگل­زاده، فردوس و مریم سادات غیاثیان (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلۀ زبان و زبان­شناسی، دورۀ 3، شمارۀ 5، صص 54-39.
ادریسی، افسانه و آرزو بلالی(1393). «نقد ادبیات داستانی ایران ازسال 1341 تا انقلاب اسلامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان»، ادبیات پارسی معاصر، سال چهارم، ش چهارم، زمستان، صص 49-25.
باقری، بهادر و محسن وثاقتی جلال (1392). «بازآفرینی اسطورۀ سوشیانس در روزگار سپری­شدۀ مردم سالخورده محمود دولت­آبادی»، فصل­نامۀ پژوهش­های ادبی، سال 1، شمارۀ 40، صص 38-9.
 پاینده، حسین (1382). گفتمان نقد، تهران: روزگار.
 پرهام، سیروس (1353). رئالیسم و ضدرئالیسم در ادبیات، تهران: نیل.
چهل­تن، امیرحسن (1396). نام آوران اندیشه و هنر: محمود دولت آبادی، تهران: نگاه.
حاجی­زاده، محمد (1384). فرهنگ تفسیری رئالیسم، تهران: جامه­داران.
درپر، مریم (1392). سبک­شناسی انتقادی (سبک­شناسی نامه­های غزالی با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی)، تهران: علم.
دوبووار، سیمون (1384)، جنس دوم، 2ج، ترجمۀ قاسم صفوی، تهران: توسل.
دولت­آبادی، محمود (1369). روزگار سپری­شدۀ مردم سالخورده، 3ج، تهران: چشمه.
رحیمیان، هرمز (1380). ادبیات معاصر نثر، ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سمت.
 ساچکوف، بوریس (1388)، تاریخ رئالیسم، ترجمۀ محمدتقی فرامرزی، تهران: لاهیتا.
سرایی، حسن و همکاران(1387). روش کیفی در مطالعات اجتماعی(با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی)،پژوهش نامه علوم اجتماعی،سال دوم،شماره 3، صص 105-83.
سلطانی، علی اصغر (1384). «تحلیل گفتمان به مثابه نظریه و روش»، مجله علوم سیاسی، شماره 28،صص 180-153.
شمیسا، سیروس (1390). مکتب های ادبی، چاپ سوم، تهران: قطره.
شیری، قهرمان (1398).روایت روزگار،نگاهی به کارنامه محمود دولت آبادی،(شناختنامه،خلاصه آثار،نقد و بررسی)،چاپ دوم،تهران: ورا.
 طایفی، شیرزاد و دیگران (1397). «تحلیل گفتمان سیاست در رمان «با شبیرو» نوشتة محمود دولت آبادی»، ادبیات پارسی معاصر، سال هشتم، شمارة دوم، صص 137-109 .
فرکلاف، نورمن (1387). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروهی از مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
 فورست، لیلیان و همکاران (1376). ناتورالیسم، ترجمۀحسن افشار، چاپ دوم، تهران: مرکز.
 قربانی، محمدرضا (1373). نقد و تفسیر آثار محمود دولت­آبادی، تهران: آروین.
کاردگر، یحیی و رزاق قدمنان (1387). «تشبیه­اندیشی در رمان روزگار سپری­شدۀ مردم سالخورده»، نشریۀ زبان و ادب فارسی دانشگاه تبریز، سال 51، شمارۀ 204، صص 139-107.
مدرسی، فاطمه (1390). فرهنگ توصیفی نقد و نظریه­های ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرعابدینی، حسن(1387). صد سال داستان­نویسی ایران، چاپ پنجم، تهران: چشمه.
میلز، سارا (1382). گفتمان، ترجمه فتاح محمدی، زنجان: هزاره سوم.
نیستانی، محمود (1379). تحلیل انتقادی گفتمان در عمل: تفسیر، تبیین و جایگاه تحلیل گر، تحلیل انتقادی گفتمانی نورمن فرکلاف، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
یحیایی ایله­ای، احمد (1390). تحلیل گفتمان چیست؟ تحقیقات روابط عمومی، شماره 60، صص 64-58.
یورگنسن، ماریان وفیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.
 Fairclough, Norman (2010), Critical Discourse Analysis, London: Longman.
Gee, James Paul (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theoryand  Method. New York: Routledge.