تأملی در نقد روایت با رویکرد منطق مکالمه‌ای و چندآوایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

پس از ترجمة آثار باختین در ایران و استقبال روزافزون از نظریة منطق مکالمه و چندآوایی او، دیده می‌شود که متون ادبی کلاسیک و معاصر با رویکرد باختینی بررسی می‌شوند. در مواردی، کلی‌گویی و ساده‌انگاری این نظریه در تحلیل روایت، باعث شده است که زوایا و ژرفای نظریة باختین به‌درستی نمایانده نشود و تحلیل روایت در بیش‌تر موارد، به نقدی توصیفی یا برجسته‌کردن موارد صوری فروکاسته شود.
در این نوشتار، نگارنده کوشیده است شیوة تحلیل و تطبیق مؤلفه‌های اساسی نظریة چندآوایی را در متن روایی بازنگری کند. به این منظور، داستان «بیدارکردن ابلیس معاویه را» از مثنوی معنوی و داستان روی ماه خداوند را ببوس از مصطفی مستور (نمونه‌هایی از دو متن روایی کلاسیک و معاصر) انتخاب شده‌اند و رمان برادران کارامازوف داستایفسکی به‌منزلة متن مرجع در نظر گرفته شده است. پژوهش بر اساس شیوة یافتن تقابل‌های دوگانه، که از نقد ساختارگرایی وام گرفته شده است، و شیوة همزیستی آواهای متضاد در متن، که عنصر غالب در نظریة چندآوایی باختین است، انجام شده است. نتیجة اجمالی نشان می‌دهد که تحلیل روایت باید بر اساس اصل پذیرش و کنش دوسویة مفاهیم متقابل و همزیستی آن‌ها در متن باشد. بنابراین، همة تکنیک‌های روایت از حضور «غیر» گرفته تا کارناوالیزه‌‌کردن، طنز، تعدد راوی و زاویة دید و نقل قول مستقیم، باید پذیرش آوای غیر را به اجرا گذارند. بر اساس این، روی ماه خداوند را ببوس به علت یکپارچگی با آوای مخالف و نبود کنش دوسویة آواهای متقابل تک‌آوا و داستان بیدارکردن ابلیس معاویه را به علت نبود پاسخ قطعی به آوای مخالف و همزیستی نسبی آواها، دوصدایی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Narrative Criticism: Logic of Dialogue and Polyphonic Narrative Approach

نویسنده [English]

  • Maryam Ramin Niya
چکیده [English]

After translating the works of Bakhtin's, his theory of the logic of dialogue and polyphony is widely applied for classic and contemporary literary texts. In some cases generalizations and oversimplifications of his theory about narrative causes a sort of misunderstanding which leads to a descriptive analysis of the narrative and thus the depth and angles of his theory have been neglected.
In this article, I tried to review the analysis and implementation of the fundamental components of the theory of polyphonic narrative text. To this end, the story of "the devil awakens Muawiyah," from Rumi's Mathnavi and "Kiss the Beautiful Face of God" by Mustafa Mastour were chosen (as examples of both classic and contemporary narrative texts) and the novel The Brothers Karamazov, Dostoevsky was selected as the reference text. Research is based on a dual approach which is borrowed from the structuralist criticism approach and mode of coexistence of conflicting voices in the text, which is the dominant element in Bakhtin's polyphonic theory. In brief the result shows that the narrative analysis should be based on the principle of mutual acceptance and co-existence and mutual interaction of the two concepts in the text. So, all the narrative techniques from the presence of the "other" to carnivalization, humor, frequency and point of view of the narrator and direct quotes have to accept other voices. Based on this, "Kiss the Beautiful Face of God" is monophonic for the lack of mutual actions and voices and "the devil awakens Muawiyah" is polyphonic for it doesn't give a definite answer to the opposing voices and sounds co-exist relatively.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Narrative Analysis
  • the logic of dialogue
  • polyphonic
  • the Devil awakens Muawiyah
  • Kiss the Beautiful Face of God
  • The Brothers Karamazov
احمدی، بابک (1375). حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1386). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
اسکولز، رابرت (1383). ساختارگرایی در ادبیات، ترجمة فرزانه ظاهری، تهران: آگاه.
انوری، حسن (1356). «ملاحظاتی دربارة داستان “داستان شاه و کنیزک و زرگر”»، مجلة ادبیات دانشگاه تربیت معلم، ش 1 (2).
ایوتادیه، ژان (1378). نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
تودوروف، تزوتان (1377). منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریمی، تهران: مرکز.
حسینی، مریم (1390). «چندصدایی در رمان زنان ایران»، مجموعهمقالات گفت‌وگومندی در ادبیات و هنر، به کوشش بهمن نامورمطلق و منیژه کنگرانی، تهران: سخن.
داستایفسکی، فئودور (1368). برادران کارمازوف، ترجمة رامین مستقیم، تهران: گلشایی.
دزفولیان، کاظم و فرزاد بالو (1389). «رویکردی انتقادی به رأی باختین در باب حماسه با محوریت شاهنامة فردوسی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 19.
دستغیب، عبدالعلی (1381). «داستایفسکی معمار چندآوایی»، کیهان فرهنگی، ش190.
رستمی، فرشته (1389). «ساختار صدا در داستان‌های مندنی‌پور»، بوستان ادب، س 2، ش 4.
ریکور، پل (1384). زمان و حکایت، ترجمة مهشید نونهالی، ج 1، تهران: گام نو.
کهنمویی‌پور، ژاله (1383). «چندآوایی در متون داستانی»، پژوهش زبان‌های خارجی، ش 16.
گاردینر، مایکل (1381). «تخیل معمولی باختین»، ترجمة یوسف اباذری، فصلنامة ارغنون، ش 20.
مستور، مصطفی (1392). روی ماه خداوند را ببوس، تهران: مرکز.
مکاریک، ایرناریما (1383). دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
مولوی، جلال الدین محمد (1350). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: امیرکبیر.
مهاجر، مهران و محمد نبوی (1376). بهسوی زبانشناسی شعر، تهران: مرکز.
میرعابدینی، حسن (1380). صد سال داستان‌نویسی ایران، ج 3، تهران: چشمه.
نوبخت، محسن (1391). «چندصدایی و چندشخصیتی در رمان پسامدرن ایران»، زبان‌شناخت، س 3، ش 2.
نولز، رونلد (1391). شکسپیر و کارناوال: پس از باختین، ترجمة رویا پورآذر، تهران: هرمس.
 
Bakhtin, Mikhail (1984). Problems of Dostoevsky's Poetics, Trans. Caryl Emerson, Manchester University.
Baxter, L.A. (1994). Thinking Dialogically about Communication in Personal Relationships, Green Wood PublishingGroup.
Clark, Katrina and M. Holquist (1984). Mikhail Bakhtin, Harvard College.
Haye, Andres A. (2008). “Toward a Dialogical Approach to Intentionality”, Integr Psych Behav, No. 42.
Holquist, M. (1990). Dialogism: Bakhtin and his World, Lonndon: Routledge.
Mac Cannell and Juliet Flower (1985). “The Temporality of Textuality: Bakhtin and Derrida”, MLN, Vol. 100, No. 5, Comparative.