تحلیل گفتمان انتقادی فرآیندهای واجی کاهش و افزایش در شعرهای نو مهدی اخوان‌‌‌ثالث

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

2 عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

3 عضو هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری – سبزوار- ایران

4 گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار

10.30465/copl.2024.45672.4004

چکیده

تجزیه و تحلیل انضمامی و کاربردی زبان و پیوند آن با تعاملات اجتماعی از اهداف اصلی تحلیل گفتمان انتقادی است و نورمن فرکلاف در رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی خویش با بهره‌گیری از همین هدف بر عامل «تغییر» تاکید زیادی دارد. از نمونه‌های عالی این نوع کاربردها می‌توان به تغییر و تحولات فرآیندهای واجی در شعر‌های نو مهدی اخوان‌ ثالث (م. امید) اشاره کرد. هدف از تدوین این مقاله که در آن، روش گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای، روش تحلیل داده ها، کیفی و روش استدلالی، استقرایی است، طبقه‌بندی فرآیندهای واجی کاهش و افزایش در شعر‌های نو مهدی اخوان‌ثالث و تحلیل گفتمان انتقادی بر پایۀ الگوی سه‌گانۀ فرکلاف، یعنی توصیف، تفسیر و تبیین است، تا به این وسیله ناگفته‌ها و خط سفیدهای کاربرد این فرآیندها در شعر‌های نو مهدی اخوان‌ثالث مشخص گردد. فرآیندهایی که شاعر در ضمیر خودآگاه خویش به ظاهر هیچ توجهی به بسامد کاربرد آن‌ها نداشته است بلکه تنها سعی داشته با استفاده از باستان‌گرایی و بومی‌گرایی، پیشینه‌های ادبی سبک خراسان و زبان مردم زادبوم خویش را در خدمت بیان مفاهیم درآورد؛ ولی بسامد بالای کاربرد فرآیند واجی کاهش نسبت به فرآیند واجی افزایش را باید در ضمیر ناخودآگاه شاعر و کردار‌ها و مشیِ اجتماعی ـ سیاسی و ایدئولوژی عصر او جست‌ و جو کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of the phonological processes of reduction and reduplication in the New poems of Mahdi Akhwan Sales

نویسندگان [English]

  • mohammadhasan amirkhani 1
  • hasan delbari 2
  • mehiar alavimoghadam 3
  • ali tasnimi 4
1 phd student in persian language and litertur hakim sabzevari university sabzevar iran
2 Associate Professor at Hakim Sabzevari University, Sabzevar
3 Associate Professor at Hakim Sabzevari University, Sabzevar- iran
4 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Hakim Sabzevari University, Sabzevar
چکیده [English]

Analyzing supplmented and applied language and linking it with social concepts is one of the main goals of Critical Discourse Analysis and Norman Fairclough emphasizes "change" in analyzing the factor of critical discourse using the same goal. Among the excellent examples of this type of usage, we can mention the changes and evolutions of phonological processes in the new poems of Mahdi Akhavan Sales (M. Omid). The purpose of compiling this article, in which the method of collecting information is library, the method of data analysis is qualitative and the reasoning method is inductive, is to classify the phonological processes of reduction and reduplication in the new poems of Mahdi Akhavan Sales, and the critical discourse analysis is based on the triple models of Norman Farclough that is description, interpretation and explanation, so that the unsaid and white lines of the application of these processes in the new poems of Mahdi Akhavan Sales can be determined in this way. Processes that the poet in his conscious mind apparently did not pay any attention to the frequency of their use, but only tried to make the language of his native people serve to express concepts by using archaism and nativism and the literary backgrounds of Khorasani 's style; But the high frequency of using the phonological process of reduction compared to the phonological process of reduplication should be searched in the unconscious of the poet and his actions and socio-political approach and ideology of his era.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mahdi Akhavan Sales"
  • Critical Discourse Analysis"
  • Farclough"
  • Phonological Processes"
  • Reduction"
  • "
  • reduplication"
ﺁﺭﺍﻡ، ﯾﻮﺳﻒ و ﺣﺴﯿﻨﯽ ﺻﻔﻮﺕ، ﻋﺎﻃﻔﻪ (1395). «ﺑﺮﺭﺳﯽ ﭘﯿﮑﺮۀ ﺑﻨﯿﺎﺩ ﻓﺮﺍﯾﻨﺪﻫﺎﯼ ﻭﺍﺟﯽ ﺗﻀﻌﯿﻒ ﻭ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺩﺭ ﺍﺩﻭﺍﺭ ﺗﺎﺭﯾﺨﯽ ﺯﺑﺎﻥ ﻓﺎﺭﺳﯽ»، ﭘﮋﻭﻫﺶ­ﻫﺎﯼ ﺯﺑﺎﻥ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺗﻄﺒﯿﻘﯽ، ﺑﻬﺎﺭ ﻭ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ 1395، ﺷﻤﺎﺭۀ 11، صص 159 - 176.
اخوان­ثالث، مهدی (1370 الف). آخر شاهنامه، چاپ دهم، تهران: مروارید.
اخوان­ثالث، مهدی (1375). ارغنون، چاپ دهم، تهران: مروارید.
اخوان­ثالث، مهدی (1370 ب). از این اوستا، چاپ دهم، تهران: مروارید.
اخوان­ثالث، مهدی (1368 الف). تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
اخوان­ثالث، مهدی (1368 ب). در حیاط کوچک پاییز در زندان، زندگی می­گوید امّا باید زیست ... ، دوزخ اما سرد، ( سه مجموعه در یک مجلد )، چاپ اول، تهران: بزرگمهر.
اخوان­ثالث، مهدی (1376). زمستان، چاپ پانزدهم، تهران: مروارید.
استاجی، ابراهیم (1389). «فرآیندهای واجی در گویش سبزواری»، مجموعه مقالات همایش بین­المللی گویش­های مناطق کویری ایران، دهم و یازدهم آذر 1389، دانشگاه سمنان، صص161- 183.
البرزی، پرویز (۱۳۹۵). زبان­شناسی جمله: نگاهی جامع به مسائل زبان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
آقا گل­زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی، چاپ اول، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 آقا گل­زاده، فردوس (1392). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربرد شناسی، چاپ اول، تهران: نشر علمی.
امانی زوارم، وحید (1376). «گفتمان انتقادی- سیاسی (ﻣﻬﺪﯼ ﺍﺧﻮﺍﻥ ﺛﺎﻟﺚ)ﻡ. ﺍﻣﯿﺪ»، تاریخ پژوهی ایران معاصر، زمستان 76، شمارۀ 28، صص301 - 323.
امیرخانی، محمدحسن، (1377). ویژگی‌های سبک خراسانی در شعر مهدی اخوان ثالث، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، استادان راهنما و مشاور جلیل تجلیل و اسماعیل حاکمی والا.
باطنی، محمد­رضا (1385). «اهمیت استنباط در درک زبان»، روزنامۀ اطلاعات، 24 بهمن­ماه، ص 6.
باقرآبادی، شهریار و سلیمی، علی (1393). «ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ­ﻫﺎﯼ ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺩﺭ ﺷﻌﺮ ﻣﻬﺪﯼ ﺍﺧﻮﺍﻥ­ﺛﺎﻟﺚ ﻭ ﻋﺒﺪﺍﻟﻮﻫﺎﺏ ﺍﻟﺒﯿﺎﺗﯽ»، ﭘﮋﻭﻫﺶ­ﻫﺎﯼ نقد ادبی و سبک­شناسی، تابستان 93، ﺷﻤﺎﺭۀ 16، صص 119 - 144.
باقری، مهری (1377). مقدمات زبان‌شناسی، تهران: قطره.
براهنی، محمّد رضا (1371). طلا در مس، تهران: نویسنده.
براهنی، محمّد رضا(1370). «پاره­ای ملاحظات پیرامون شعر اخوان»، ناگه غروب کدامین ستاره ... یادنامۀ مهدی اخوان­ثالث، ویراستار محمد قاسم‌زاده و سحر دریایی، تهران: انتشارات بزرگمهر.
بهار، محمّد تقی (1370). سبک‌شناسی، چاپ ششم، تهران: امیرکبیر.
پورنامداریان، تقی (۱۳۷۹). «در برزخ شعر گذشته و امروز»، کاخی مرتضی، باغ بی­برگی، چاپ دوم، تهران: زمستان.
تاجیک، محمدرضا (1379). گفتمان و تحلیل گفتمانی، تهران: فرهنگ گفتمان.
حسن زاده ﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ،  عبد ا... و قنبری، رضا (1392). «ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺭﯾﺨﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ «قصۀ ﺷﻬﺮ ﺳﻨﮕﺴﺘﺎﻥ»، ﭘﮋﻭﻫﺶ­ﻫﺎﯼ نقد ادبی و سبک­شناسی، پاییز 92، ﺳﺎﻝ ﭼﻬﺎﺭﻡ، ﺷﻤﺎﺭۀ 13، صص67 - 92.
حدادی، الهام و دیگران (1391). «کردار گفتمانی و اجتماعی در رمان مدار صفردرجه بر پایة الگوی تحلیل گفتمان فرکلاف»، نقد ادبی، تابستان 91، سال 5، شمارۀ 18، صص25 – 49.
حقوقی، محمد (1370). شعر زمان ما-2 (مهدی اخوان ثالث)، تهران: نگاه.
رحیمی، مصطفی (1381). «ﭘﯿﻮﻧﺪ ﺍﺩﺏ ﻭ ﺳﯿﺎﺳﺖ (4) ﺍﺧﻮﺍﻥ، ﺷﺎﻋﺮﯼ ﺳﯿﺎﺳﯽ، ﺑﺎ ﺍﻣﯿﺪﯼ ﭘﻨﻬﺎﻥ»، ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﺳﯿﺎﺳﯽ- ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﯼ، ﺁﺫﺭ ﻭ ﺩﻱ 81، ﺷﻤﺎﺭۀ 183 ﻭ 184، صص 174 - 183.
رحیمیان، جلال و بتولی ثالث، عباس (1383). «ﻣﻨﻈﻮﺭ­ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﻤﻠﻪ­ﻫﺎﯼ ﭘﺮﺳﺸﯽ ﺩﺭ ﺍﺷﻌﺎﺭ ﺍﺧﻮﺍﻥ­ﺛﺎﻟﺚ»، مجلۀ علوم اجتماعی و انسانی ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺷﯿﺮﺍﺯ، ﺑﻬﺎﺭ 83، ﺷﻤﺎﺭۀ 40، صص42 - 55.
شایان­سرشت، اکبر (1396). «نفوذ آثارخارجی در شعر مهدی اخوان­ثالث»، متن پژوهی ادبی، ﭘﺎﯾﯿﺰ 96، ﺷﻤﺎﺭﻩ 37، ص 102 - 79.
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1373). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
صهبا ، فروغ (1384). «کهن‌گرایی واژگانی در شعر اخوان»، ﭘﮋﻭﻫﺶ ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﯽ، ﭘﺎﯾﯿﺰ ﻭ ﺯﻣﺴﺘﺎﻥ 84، ﺷﻤﺎﺭۀ 5، صص 41 - 64.
طبیب­زاده، امید (1386). «کشش در دستگاه مصوّتی زبان فارسی»، مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی، شمارۀ 219، صص 440- 418.
علوی مقدّم، مهیار و دیگران (1398). «تحلیل گفتمان انتقادی مفهوم «قدرت» در دفتر اوّل رمان روزگار سپری شدة مردم سالخورده (اقلیم باد) براساس الگوی گفتمانی نورمن فرکلاف»، ادبیات پارسی معاصر، سال نهم، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1398، صص363 – 385.
فرامکین، ویکتوریا و رادمن، رابرت (1386). درآمدی بر زبان و زبان­شناسی، ترجمۀ محمود الیاسی، چاپ نخست، سبزوار: دانشگاه تربیت معلم سبزوار.
فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصّل امروز برپایۀ زبان­شناسی جدید، چاپ اول، تهران: سخن.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، مترجمان فاطمه شایسته­پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
قجری، حسینعلی و نظری، جواد (1392). کاربرد تحلیل گفتمان درتحقیقات اجتماعی، تهران: جامعه­شناسان.
قلی­فامیان، علی­رضا (1391).  «استفاده از پیکره در تحلیل گفتمان: یک مطالعۀ موردی»، مجموعه مقالات دومین هم­اندیشی تحلیل گفتمان و کاربرد­شناسی (تهران، دی 1391)، به کوشش آقا گل­زاده، تهران: نشر نویسه پارسی.
قویمی، مهوش (1383). آوا و القا: رهیافتی به شعر اخوان ثالث، تهران: هرمس.
کاخی، مرتضی (1371). صدای حیرت بیدار (گفت­و­گوهای مهدی اخوان­ثالث)، چاپ اول، تهران: زمستان.
کاخی، مرتضی (1385). باغ بی برگی، (یادنامۀ مهدی اخوان­ثالث)، چاپ سوم، تهران: زمستان.
کردزعفرانلوکامبوزیا، عالیه (1382). «فرآیند تضعیف در زبان فارسی»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز1382، شمارۀ3، صص 73 - 83.
محجوب، محمد جعفر (بی تا). سبک خراسانی در شعر فارسی، چاپ اول، تهران: فردوس و جامی.
مختاری، محمّد (1372). انسان در شعر معاصر، (بی جا):  توس.
ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی، چاپ اول تجدید نظر شده، تهران: نشر نو.
نوری، ﻋﻠﯽ ﺭﺿﺎ (1387). «ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﻣﻬﺪﯼ ﺍﺧﻮﺍﻥ­ﺛﺎﻟﺚ»، ﺯﺑﺎﻥ ﻭ ﺍﺩﺑﯿﺎﺕ ﻓﺎﺭﺳﯽ (ﺩﺍﻧﺸﮕﺎﻩ ﺁﺯﺍﺩ ﺍﺳﻼﻣﯽ ﺍﺭﺍﮎ)، ﺗﺎﺑﺴﺘﺎﻥ 1387، ﺷﻤﺎﺭۀ 14، صص 151 - 168.
یارمحمدی، لطف ا...  (1385). ارتباطات از منظر گفتمان­شناسی انتقادی، تهران: هرمس.
یارمحمدی، لطف ا... (1383). گفتمان­شناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی. 
 
Fairclough, N (1993). discourse and social change, combridge, polity press.
Fairclough, N (2010). Critical Discourse Analysis, London :Longman. Gee, James Paul (1999). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method. New York: Routledge.
Fairclough, N (1989). Language and power: Longman.