بررسی و تحلیل قدرت در روابط خانوادگی و تصویر آن در داستان‌های کوتاه معاصر فارس

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 زبان و ادبیات فارسی، ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

2 زبان و ادبیات فارسی، ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

3 گروه جامعه‌شناسی و برنامه‌ریزی اجتماعی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی، دانشگاه شیراز

10.30465/copl.2024.46904.4077

چکیده

چکیده

نهاد خانواده و شیوه‌های بازنمایی آن در آثار ادبی ازجمله داستان در هر دوره مورد توجه قرارگرفته است. گاهی نویسندگان با شناختی که از وضعیت خانواده در عصر خود دارند به نوشتن داستان‌هایی با محوریت خانواده راغب می‌شوند. یکی از موضوعات موردتوجه در مطالعات جامعه‌شناسی در این نهاد، موضوع قدرت است. شناخت شیوه‌های توزیع قدرت در خانواده‌‌، بیانگر بسیاری از تحولات اجتماعی‌ است که باگذشت زمان رخ‌داده است. سرعت فزاینده‌ی این تحولات و تأثیر آن بر ساختار و کارکرد خانواده همچنین آیندة این نهاد، دوام یا فروپاشی اشکال سنتی و مدرن آن به یکی از مهم‌ترین مشغله‌های ذهنی اندیشمندان جامعه‌شناسی تبدیل‌شده است. در این پژوهش بر اساس مطالعات جامعه‌شناسی در حوزة خانواده همچنین نظریات مختلف در زمینة قدرت، توزیع قدرت و شیوه‌های اعمال آن، نوع مقاومت در برابر قدرت همچنین منابع تولید قدرت در روابط خانوادگی در 87 داستان کوتاه معاصر از هفت نویسندة معاصر فارس در دهه‌های 40 تا 90 بررسی شد؛ با این هدف که روشن شود در این داستان‌ها ساختار قدرت در خانواده، یک‌سویه و نامتقارن است یا بر الگوی تساوی حقوق استوار می‌باشد. همچنین آیا نویسندگان باوجود محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های موجود توانسته‌اند تصویری از وضعیت امروز نهاد خانواده در ایران را ترسیم کنند. نتایج نشان می‌دهد در این داستان‌ها ساختار خانواده، نیمه متقارن، غیرخطی و ترکیبی از صمیمیت و سلطه در راستای تعادل سنت و مدرنیته است. شیوه‌های اعمال قدرت به دو صورت اقناع و اجبار نمود می‌یا‌بد؛ اما نوع مقاومت به دلیل پایبندی اعضا به‌ویژه زنان به سنت‌ها و عرف، بیشتر منفعلانه است. از منابع تولید قدرت علاوه بر باورهای سنتی و موقعیت اجتماعی که همچنان در اولویت قرار دارند می‌توان به وابستگی عاطفی، منزلت شغلی مرد، اشتغال زن، تحصیلات، ضعف مرد و عزت نفس زن و باورهای خرافی اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation and analysis of power in family relationships and its image in contemporary short stories

نویسندگان [English]

  • Elahe Chitsazi 1
  • kavoos hassanli 2
  • jahangir jahangiri 3
1 Faculty of Literature and Humanities, Payame Noor, Tehran, Iran.
2 Persian Language and Literature Faculty of Literature and Humanities, shirazu. Iran
3 Department of Sociology and Social Planning. Faculty of Economics, Management and Social Sciences shirazu.shiraz.iran
چکیده [English]

Abstract

The institution of the family and the methods of representing it in literary works, including fiction, have been considered in every era. Sometimes authors are attracted to writing family-centered stories relying on their knowledge of the family situation in their era. One of the issues of interest in sociology studies regarding this institution is the issue of power. Identifying the methods of distribution of power in the family shows many social changes that have occurred over time. Due to the increasing rate of these developments and their impact on the structure and function of the family, as well as the future of this institution, the durability or collapse of the traditional and modern forms of the family has become one of the most important preoccupations of sociological thinkers. In this research, based on sociological studies in the field of family, as well as the opinions of different thinkers in the field of power, the structure of power distribution and the methods of its application, the type of resistance to power and the sources of power generation in family relationships in 87 contemporary short stories by seven contemporary Persian authors in the decades 1960s to 2010s were examined; with the aim of clarifying whether in these stories, the power structure in the family is one-sided and asymmetrical, or based on the model of equal rights. It should also be clarified whether the authors were able to draw a picture of the current state of the family institution in Iran despite the existing restrictions and prohibitions. The results show that in these stories, the family structure is semi-symmetrical, non-linear and a combination of intimacy and dominance in line with the balance of tradition and modernity. The methods of exercising power are expressed in two ways: persuasion and coercion; but the type of resistance is more passive due to the adherence of members, especially women, to traditions and customs . From among power-generating sources in family relationships in contemporary short-stories, traditional beliefs and social status are given priority and next to them, we have the following issues: emotional dependency; men’s job dignity; women’s employment; education; men’s powerlessness, and women’s self-esteem and superstitious ideas.



Key words: Contemporary Literature, Family, Short story, Power, Power in Family

کلیدواژه‌ها [English]

  • Contemporary Literature
  • Family
  • Short story
  • Power
  • Power in Family
اعزازی، شهلا (1387). جامعه­شناسی خانواده با تأکید بر نقش ساختار و کارکرد خانواده در دوران معاصر. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بهنام، جمشید (1357). خانواده و خویشاوندی در ایران. تهران: خوارزمی.
پاینده، حسین (1385). نقد ادبی و دموکراسی (جستار­هایی در نظریه و نقد ادبی جدید). تهران: نیلوفر.
جاوید، رضا (1388). صادق هدایت، تاریخ و تراژدی. تهران، نی.
چیت­سازی، الهه (1399). «اقتدارزدایی از زن در روابط خانوادگی و شگردهای تقابل با آن در قصه­های عامیانة فارس». پنجمین همایش ملی نگاه نو به زبان و ادب عامه، دانشگاه گلستان.
چیت­سازی، الهه و حسن­لی، کاووس (1398). «بررسی توزیع قدرت در روابط خانوادگی و بازنمایی آن در قصه­­های عامیانة فارس». فرهنگ و ادب عامه. خرداد و تیر، ش26.
چیل، دیوید (1388). خانواده­ها در دنیای امروز. مترجم محمدمهدی لبیبی. تهران: افکار.
خسروی، ابو تراب (1370). هاویه. تهران: مرکز.
خسروی، ابو تراب (1377). دیوان سومنات. تهران: مرکز.
دانشور، سیمین (1340). شهری چون بهشت. تهران: خوارزمی.
دانشور، سیمین (1359). به کی سلام کنم؟ تهران: خوارزمی.
دانشور، سیمین (1380). انتخاب. تهران: قطره.
راسل، برتراند (1361). قدرت. مترجم­ نجف دریابندری. تهران: خوارزمی.
رضوانیان، قدسیه و کیانی بارفروش، هاله (1394). «بازنمایی هویت زن در آثار داستان­نویسان دهة هشتاد». ادب پژوهی، ش 31، 64-39.
رهبری، مهدی (1385). «تحول گفتمانی قدرت (جستارهایی در باب تحول مفهومی قدرت در دوران کلاسیک، میانه، مدرن و پسامدرن)». پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی. ش 1، 117-152.
ریترز، جورج (1374). نظریة جامعه­شناسی در دوران معاصر. مترجم محسن ثلاثی. تهران: علمی.
ساروخانی، باقر (1384). «زن، قدرت و خانواده: پژوهشی در جایگاه زن در هرم قدرت». تهران: زن در توسعه و سیاست، ش 12، 29-50.
سلطانی، سید علی‌اصغر (1392). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی.
شِرَت، ایون (1393). فلسفه علوم اجتماعی قاره­ای (هرمنوتیک، تبار­شناسی و نظریه انتقادی از یونان باستان تا قرن21). مترجم هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
صادقی فسایی، سهیلا (1392). «تحلیل جامعه­شناختی تأثیرات مدرن شدن بر خانوادة ایرانی و ضرورت تدوین الگوی ایرانی اسلامی». زن در فرهنگ و هنر، ش 1، بهار 92، 63-84.
عامری، حیات، میاحی، الهه (1390). «نقد پسا استعمارگرایی و انعکاس آن در آثار داستان­نویسان مهاجر ایرانی». نامة نقد. تهران: خانة کتاب.
عاملی رضایی، مریم (1392). سیمای خانواده در رمان­های فارسی دهه شصت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
عاملی رضایی، مریم (1393). «تحلیل مناسبات خانوادگی در ادبیات داستانی جنگ». ادبیات پارسی معاصر، سال چهارم، ش2، 145-125.
عاملی رضایی، مریم (1397). مناسبات خانوادگی در رمان فارسی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
145-125.فاضلی نظام آبادی (1392). «زن و قدرت در خانواده (تحلیل محتوای شش رمان پرفروش دهه­ی اخیر)». تهران: جامعه­شناسی هنر و ادبیات، ش1.
فُرگاس، جوزف. پی (1379). روان­شناسی تعامل اجتماعی و رفتارهای میان فردی. مترجمان خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت. تهران: ابجد.
فقیری، ابوالقاسم (1347). اجاق‌کور. شیراز: کانون تربیت شیراز.
فقیری، ابوالقاسم (1364). با خودم درراه. شیراز: نوید.
فقیری، ابوالقاسم (1368). دیو. شیراز: نوید.
فقیری، ابوالقاسم (1368). بارونی.
فقیری، ابوالقاسم (1380). آهو بچة خواب من. شیراز: نوید.
فقیری، امین (1347). دهکدة پرملال. تهران: چشمه.
فقیری، امین (1357). سخن از جنگل سبز است و تبردار و تبر. تهران: زردیس.
فقیری، امین (1368). تمام باران­های دنیا. تهران: نوشتار
فقیری، امین (1368). مویه­های منتشر. شیراز: نوید.
فقیری، امین (1382). انگار هیچ‌وقت نبوده. مشهد: نیکا.
کشاورز، محمد (1386). بلبل حلبی. تهران: چشمه.
کشاورز، محمد (1393). روباه شنی. تهران: چشمه.
کشاورز، محمد (1395). پایکوبی. تهران: مؤسسه فرهنگی و انتشاراتی ساختار.
گالبرایت، جان‌کنت (1371). آناتومی قدرت. مترجم محبوبه مهاجر. تهران: سروش.
محمدی، بیوک (1391).«شناسایی شاخص­های قدرت در خانواده به روش تحقیق کیفی». جامعه پژوهی فرهنگی. سال سوم. ش 1، 158-139.
محمدی، بیوک (1393). «الگوی سنتی ساختار قدرت در برخی خانواده‌های ایرانی». پژوهش نامه زنان،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش10، 138-111.
محمدی، بیوک (1395). ساختار قدرت در خانواده. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مدیری، فاطمه، مهدوی، محمدصادق (1394). «ارزش­های پست‌مدرن خانوادگی در شهر تهران». تهران: خانواده پژوهی، ش 43، 296-281.
مرادی، مهدی و دیگران (1395). «بازنمایی خانواده در رمان­های فارسی». جامعه شناسی هنر و ادبیات. ش 15، 134-107.
مندنی­پور، شهریار (1375). مومیا و عسل. تهران: نیلوفر.
مندنی­پور، شهریار (1377). شرق بنفشه. تهران: مرکز.
مندنی­پور، شهریار (1382). آبی ماورای بحار. تهران: مرکز.
مهدی، علی‌اکبر (1354). در جامعه­شناسی خانوادة ایرانی. تهران: پیام
مهدوی، محمدصادق و صبوری خسروشاهی، حبیب (1382). «بررسی ساختار توزیع قدرت در خانواده». تهران: انجمن ایرانی مطالعات زنان. سال اول، ش 2، 65-28.
میر صادقی، جمال (1381). جهان داستان (ایران). تهران: اشاره.
میر عابدینی، حسن (1383). صدسال داستان­نویسی ایران. تهران: چشمه.
میر عابدینی، حسن (1388). هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی. تهران: کتاب خورشید.
وبر، ماکس (1392). مفاهیم اساسی جامعه­شناسی. مترجم احمد صدارتی. تهران: نشر مرکز.
ورکیانی، فرحناز (384). «خانوادة ایرانی؛ امروز، دیروز، فردا گفتگو با دکتر باقر ساروخانی». آموزش علوم اجتماعی. دورة 8، ش 3، 3-8.