نقد داستان «یوسف‌آباد؛ خیابان سی‌وسوم» اثر سینا دادخواه بر مبنای مؤلفه‌های رمان شهری

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.30465/copl.2022.40549.3729

چکیده

رمان شهری یکی از انواع ادبیات داستانی است که نویسنده طی آن تلاش می‌کند تا از ظرفیت محیط‌های شهری برای شکل‌دهی به روایت سود جوید. در این نوع از رمان شهر به‌مثابه کلیتی است که سایر عناصر همچون شخصیت‌ها، کنش‌ها، طرح و کشکمش‌ها را در برمی‌گیرد و مکان شهری از حالت خنثای محل روی‌دادن حوادث به درمی‌آید و به عنصری معناساز مبدّل می‌شود. نظریه‌های مختلفی به بررسی نسبت شهر و روایت پرداخته‌اند که عمده‌ترین آنها دیدگاهی است که فضای شهریِ بازتاب‌یافته در داستان‌ها را به‌مثابه جلوة فیزیکی فرایند مدرنیزاسیون می‌داند و از این رهگذر به نقد مدرنیته و مظاهر آن می‌پردازد. وجود تلقی‌های مختلف از این نوع ادبی باعث گردید تا در این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، متن داستان «یوسف‌آباد؛ خیابان سی‌وسوم» اثر سینا دادخواه به‌عنوان یکی از نمونه‌های متمایز روایت‌های شهری مورد بررسی قرار گیرد تا پس از استخراج و دسته‌بندی شگردهای به‌کاررفته در این اثر، به مؤلفه‌های تمایزبخش این نوع رمان از سایر رمان‌ها دست یابیم. در این مسیر از دیدگاه‌های کوین لینچ نظریه‌پرداز حوزة برنامه‌ریزی شهری در تقسیم‌بندی عناصر شهری نیز استفاده شده است. نتایج نشان می‌دهد استفاده از خاطرة مکانی شخصیت‌ها، اشاره به جزئیات مکان‌های شهری در فرایند روایت‌گری، ایجاد هم‌نوایی میان احساسات شخصیت‌ها با مکان‌ها، بازی معناسازانه با نام مکان‌های شهری و کاستن از بُعد عینی و افزودن بر بُعد انتزاعی مکان‌ها ازطریق بارش ابر احساسی شخصیت‌ها بر آنها، ازعمده‌ترین شگردهای خلق روایت شهری در اثر یادشده محسوب می‌شود. شگردهایی که می‌توانند به‌عنوان الگویی برای سایر نویسندگان در مسیر خلق رمان‌های شهری به شمار آیند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critique of the story of "Yousefabad; Sioux Street "by Sina Dadkhah based on the components of an urban novel

نویسنده [English]

  • Ayoob Moradi
Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Payame Noor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The urban novel is one of the types of fictional literature in which the author tries to use the capacity of urban environments to shape the narrative. In this type of novel, the city is a whole that accommodates other elements such as characters, actions, plans and conflicts, and the urban place loses its neutral state and becomes a meaningful element. Various theories have examined the relationship between the city and the narrative, the most important of which is the view that urban space is the physical manifestation of the modernization process. Different interpretations of "urban novel" caused that in this research, with a descriptive-analytical method, the text of the story "Yousefabad; Thirty-third Street »Sina Dadkhah's work should be examined in order to extract and categorize the techniques used in this work, to obtain the distinguishing components of this type of novel from other novels. In this way, the views of Kevin Lynch, theorist in the field of urban planning, have been used in the division of urban elements. The results show that the use of characters 'spatial memory, referring to the details of urban places in the narrative process, creating harmony between the characters' feelings and places, making sense of place names and reducing the objective aspect and adding to the imaginary aspect of places are the most important techniques of creating urban novels. Tricks that can serve as a model for other writers in creating urban novels.

کلیدواژه‌ها [English]

  • narration
  • urban novel
  • city image
  • Yousefabad novel
  • Thirty-third Street
- احمدی، بابک (1373). مدرنیته و اندیشة انتقادی، تهران: مرکز.
- اکهاوت، بارت و بارت کئونن (1391). «رمان شهری»، ترجمة نوید پورمحمدرضا، جستارهای شهری، شمارة 37 و 38، صص 81-76.
- پرستش، شهرام و سمانه مرتضوی گازار (1390). «بازنمایی فضاهای شهری تهران در رمان‌های دورة رضا پهلوی»، جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، سال 3، شمارة 1، صص 132-105.
- حناچی، پیروز و سعید محمود کلایه (1391). «لاله‌زار: بازخوانی قصة یک خیابان در ادبیات معاصر»، مجموعه‌مقالات سمینار بازنمایی فضای شهری در هنر و ادبیات.
- خاصه‌خوان دلخوش، محبوبه (1395). تحلیل سوژه‌های شهری در رمان‌های معاصر ایرانی، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد دانشگاه گیلان.
- دادخواه، سینا (1399). یوسف‌آباد؛ خیابان سی‌وسوم، تهران: چشمه.
- رفیعیان، مجتبی و فرزین امین صالحی و علی‌اکبر تقوایی (1389). «سنجش کیفیت سکونت در شهرک اکباتان تهران» برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دوره 14، شماره 4، صص 85-63.
- ریاضی، سیدابوالحسن (1391). «بازنمایی تهران در داستان یوسف‌آباد خیابان سی‌وسوم»، مجموعه‌مقالات سمینار بازنمایی فضای شهری در هنر و ادبیات.
- زیمل،‌ گئورگ (1372). «کلان‌شهر و حیات ذهنی»، ترجمة یوسف اباذری، نامة علوم اجتماعی، جلد 2، شمارة 3، صص 66-53.
- سیدقاسم، لیلا و حمیده نوح‌پیشه (1395). «جغرافیای ادبی و شاخه‌های آن: معرفی مطالعات نوین بینارشته‌ای در ادبیات»، نقد ادبی، شمارة 33، صص 108-77.
- شاهین‌راد، مهنوش و مجتبی رفیعیان و محمدرضا پورجعفر (1398). «خوانش قصه‌های جامعه از متن فضای شهری: تقویت و تداوم حس مکان»، نشریه معماری و شهرسازی آرمانشهر، شمارة 27، صص 129-119.
- شریف‌نسب، مریم (1400). «کارکرد عنصر مکان در داستان‌های شهری با رویکرد مطالعات فرهنگی (نمونة بررسی: کارکرد تهران در رمان‌های دهه‌های هشتاد و نود)»، پژوهش‌های ادبی، سال 18، شمارة 74، صص 62-35.
- شعیری، حمیدرضا (1391). «نوع‌شناسی مکان و نقش آن در تولید و تحدید معنا»، مجموعه‌مقالات نشانه‌شناسی مکان، به کوشش فرهاد ساسانی، تهران: سخن.
- شکوهی بیدهندی، محمدصالح (1389). «محیط شهری، سرشار از معنی؛ بازنگری کوین لینچ در برنامه‌ریزی سیمای محیط»، منظر، شمارة 7، صص 57-54.
- لینچ، کوین (1374). تئوری شکل شهر، ترجمة حسین بحرینی، تهران: دانشگاه تهران.
- لینچ، کوین (1383). سیمای شهر، ترجمة منوچهر مزیّنی، تهران: دانشگاه تهران.
- مرادی، ایوب و سارا چالاک (1400). «نوع‌شناسی مکان در رمان ملکوت از بهرام صادقی با رویکرد نشانه‌-معناشناسانه»، جستارهای زبانی، دوره 12، شمارة 2، صص 93-65.
- نادری، مرضیه و سیدعلی قاسم‌زاده و ناصر محسنی‌نیا (1400). «مدرنیته و پیامدهای شهرنشینی در رمان رهش با تکیه بر آرای زیمل»، مکتبهای ادبی، دورة 5، شمارة 14، صص 66-45.
- هاشمی، زهره (1389). «نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف»، ادب‌پژوهی، شمارة 12، صص 140-119.
- هاشمی، محمدمنصور (1392). «نقد ادبی؛ رمان و فلسفه»، بخارا، شمارة 93، صص 90-74.
- یاراحمدی، امیر (1378). به سوی شهرسازی انسان‌گرا، تهران: پردازش و برنامه‌ریزی شهری.