بررسی و تحلیل «جدال فرم و محتوا» در نقدادبی معاصر فارسی با تکیه بر «قصه‌نویسی» رضا براهنی.

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پسادکتری دانشگاه تربیت مدرس.

10.30465/copl.2022.35995.3515

چکیده

نقد داستان در ایران با نقدهای اخلاقی ابتدایی، که هنر و داستان را به وسیله‌ای برای تهذیب اخلاق تقلیل می‌داد، آغاز شد و رفته‌رفته با ظهور حزب توده و شرایط خاص تاریخی ایران، به سمت نقدهای ایدئولوژیک، و نوعی استالینیسم تقریبا یکدست حرکت کرد. از دهه‌ی چهل با ظهور مجلات پیشرویی چون جُنگ اصفهان و ترجمه‌ها و تألیفات افرادی چون ابوالحسن نجفی و دیگران، نظریات جدید ادبی غربی در ایران معرفی شد. رضا براهنی نیز از معدود دانشگاهیانی بود که موفق شد از فضای سنتی حاکم بر دانشگاه فاصله بگیرد و نقد و نظریه‌های جدید را هم در مقالات و کتاب‌های پژوهشی‌اش و هم در آثار خلاقه‌اش به کار بندد. اما او بر خلاف نجفی و گلشیری، که موفق شدند منظومه‌ای منسجم از تعهد انسان‌مدار و فرم پدید آورند، لااقل در کتاب قصه‌نویسی جایی میان تعهد اجتماعی و فرمالیسم ایستاده بود. ‌برخی روشنفکران دینی، با برکشیدن مفهوم «هنر قدسی» در سالهای پس از انقلاب، درباب مباحث مرتبط با زیباشناسی گاه دچار همین تناقض نظری شدند. ولی براهنی، هرچه از شور و هیجان انقلاب گذشت، به تئوری‌های مرتبط با ساختارگرایی و فرمالیسم متمایل شد و از تعهد ستیهنده‌ی دهه‌ی چهل، که ناگزیر در کتاب قصه‌نویسی به جدال فرم و محتوا می‌رسید، فاصله گرفت. از این‌رو، می‌توان گفت کتاب قصه‌نویسی به عنوان یکی از شاخص‌ترین آثار براهنی نمونه‌ای است از نقدی که در روزگار گذار از پارادایم «ادبیات متعهد» به پارادایم «هنر برای هنر» و به تبع آن فرمالیسم، شکل گرفته‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The study and analysis of the ‘form and content conflict’ in contemporary Persian literary criticism by relying on Reza Baraheni’s Story Writing

نویسنده [English]

  • yaser farashahinejad
postdoctoral researcher , Tarbiat modares university.
چکیده [English]

The criticism of fiction in Iran began with basic moral criticisms which reduced art and fiction to a means of refining morality. With the rise of the Tudeh Party and the specific historical circumstances of Iran, it gradually moved towards ideological criticisms and a kind of almost homogeneous Stalinism. From the 1960s and with the advent of avant-garde magazines such as Jong-e Isfahan (The Isfahan Anthology) and the translations and writings of such individuals as Abolhassan Najafi and others, Western literary theories were introduced in Iran. Reza Baraheniwas one of the few academics who managed to distance himself from the traditional atmosphere of the university and apply modern criticisms and theories in his articles and research books as well as in his creative works. However, unlike Najafi and Golshiri who managed to create a coherent system of humanistic commitment and form, he stood somewhere between social commitment and formalism at least in his book entitled Story Writing. By elevating the concept of ‘sacred art’ in the post-revolutionary years, some religious intellectuals sometimes encountered the same theoretical contradiction on issues related to aesthetics. Nevertheless, the more the passion of the revolution was reduced, the more Braheni turned to the theories of structuralism and formalism and distanced himself from the combative commitment of the 1960s which inevitably led to a conflict of form and content in his Story Writing. Therefore, it can be said that as one of Baraheni’s most prominent books, Story Writing is an instance of the criticism which formed in the transition from the paradigm of ‘committed literature’ to the paradigm of ‘art for art’s sake’ and consequently formalism.

کلیدواژه‌ها [English]

  • literary criticism
  • content
  • form
  • Reza Baraheni
 
 
آخوندزاده، میرزافتحعلی(بیتا).مقالات فارسی، الف، به کوشش حمید محمد زاده، ویراسته ح_صدیق، بی­جا: نگاه.
آلوت، میریام(1368).رمان به روایت رمان نویسان، ترجمه علی­محمد حق­شناس، تهران: مرکز.
ایزدی، هرمز( 1331). «جان اشتاینبک نویسنده عالی قدر معاصر آمریکایی» ، پروین­ما، ج 2، شماره 17 صص 5-6.
براهنی، رضا ( 1374).گزارش به نسل بی سن فردا، تهران: مرکز.
براهنی، رضا (1366).کیمیا و خاک، چاپ دوم، تهران: مرغ آمین.
براهنی، رضا (1368).قصه­نویسی، چاپ چهارم، تهران:نشر البزر.
براهنی، رضا( 1344).طلا در مس، تهران: چاپخانه چهر.
 خجسته، فرامرز فراشاهی نژاد، یاسر و مصطفی صدیقی(1395)«جستاری در بنیان­های فکری نظریه ادبی هوشنگ گلشیری»، ادبیات پارسی معاصر، سال ششم، شماره دوم، صص 27-47.
خجسته، فرامرز، صدیقی، مصطفی و یاسر فراشاهی­نژاد(1395)« تقابل کانتی-هگلی در نقد و نظریه­های داستان و رمان در ایران»،ب، نقد و نظریه ادبی، دوره دوم، پیاپی 2، صص 31-56.
خجسته، فرامرز، فراشاهی­نژاد، یاسر و مجید پویان(1395)«تفسیری هگلی از نخستین مانیفست­های ادبی درباره داستان و رمان در ایران» الف، پژوهش زبان و ادبیات فارسی ، شماره چهل و سوم، صص 1-26.
دریابندری، نجف(1330). «داستان نویسی در فرانسه» کبوتر صلح، ( پیاپی 20) شماره 8، صص 37-41
دریابندری، نجف (1363).به عبارت دیگر، تهران: پیک.
دریابندری، نجف (1367).در عین حال، ویرایش 2، تهران: پرواز.
دریابندری، نجف (1376).یگ گفت­ وگو( ناصر حریری با نجف دریابندری)، ویراش 2، تهران، کارنامه.
دریابندری، نجف(1392).از این لحاظ، چاپ دوم، تهران: کارنامه.
دریابندری، نجف(1330). «درباره داستان نویسی» کبوتر صلح، شماره 9، صص 30-34
دریابندری، نجف(1330). «مطالبی درباره داستان نویسی» کبوتر صلح، شماره 8، دوره اول، صص 20-24.
دکتروف، ای. ال(1367).رگتایم، ترجمه نجف دریابندری، چاپ دوم، تهران: خوارزمی
دوما، الکساندر(1316ه.ق).سه تفنگدار، ترجمه محمد طاهر میرزا، چاپ سنگی
سیاح، فاطمه(1354) نقد و سیاحت، به کوشش محمد گلبن، نشر توس
شفیعی­کدکنی، محمدرضا(1391).رستاخیز کلمات،تهران: سخن
شیللر،فریدریش(1325ه.ق).خدعه و عشق، ترجمه از آلمانی به فرانسه الکساندر­دوما و ترجمه از فرانسه به فارسی یوسف­خان اعتصام­الملک، مطبعه­ی فاروس.
طباطبائی، سیدمصطفی(1323). «امیل زولا» مجله گلهای رنگارنگ، ج 3 صص 71-75
طبری، احسان(1326). «درباره انتقاد و ماهیت هنری و زیبائی هنر» مجله نامه مردم، شماره دوازدهم، صص 36_11
فاطمی، فریدون( 1349). «رسالت پایان یافته: رسالت نویسنده» نگین، شماره 59، صص 11-12
فراشاهی­نژاد، یاسر(1398) «پژوهشی در مبانی فکری نظریه ادبی حزب توده» ایران نامگ، سال 4، شماره 1، صص 85-109
فراشاهی­نژاد، یاسر(1399) فرار از فُرم: تحلیل تطور پارادایمی رمان و نقد رمان در ایران، تهران: طرح­نو.
میرصادقی،جمال(1390).ادبیات داستانی، چاپ ششم، تهران: سخن.
میرعابدینی، حسن(1392).تاریخ ادبیات داستانی ایران، تهران: سخن.
هگل، گئورگ ویلهلم فردریش(1363). مقدمه بر زیباشناسی، ترجمه محمود عبادیان، تهران: آوازه.
هلپرین،جان(1389).«نظریه­ی­رمان»،ترجمه­حسین­پاینده، نظریه­های­رمان،چاپ­دوم، تهران، نیلوفر، صص81_53