سوغات سیمین بهبهانی به عروض فارسی: قاعدۀ سیمینه (سیمینگی) در اوزان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.30465/copl.2022.37729.3611

چکیده

ابوالحسن نجفی پس از سامان دادن رکن‌های عروضی و ارائه دایرۀ موسوم به دایرۀ نجفی، توانست اغلب وزن‌های شعر فارسی را در ضمن طبقه‌بندی وزن‌ها جای دهد و نیز معیاری برای مطبوع و نامطبوع بودن اوزان ارائه نماید و آنها را در ضمن دو دستۀ متفق الارکان (بر اساس تکرار یک رکن) و متناوب الارکان (تناوب دو رکن بر اساس دایره) بگنجاند. با این حال اشعاری با اوزان دیگر در دست داشت که شاعران پارسی‌گو از زمان رودکی به آنها اقبال نشان داده بودند ولی در ضمن دو دستۀ فوق قرار نمی‌گرفتند، تا اینکه در اواخر عمر خود قاعده‌ای را یافت که با آن جایگاه این وزن‌ها در طبقه‌بندی مشخص می‌شد. این قاعده که نجفی آن را «تفرع وزنی» نامید عبارت بود از این که در تمامی وزن‌های متفق الارکان و متناوب الارکان، که رکن اول آن‌ها با ترتیب هجایی «ᴗ - ᴗ» آغاز می‌شود، می‌تواند به «- - ᴗ» تبدیل شود و این ویژگی وزنی با هویت جدید و مستقل را پدید می‌آورد. ما این مقاله ضمن تبیین مجدد این قاعده، با معرفی اشعاری که سیمین بهبهانی بر اساس آن ابداع کرده و به کار برده است این قاعده را به جای تفرع وزنی، «قاعدۀ سیمینه» (سیمینگی) نامگذاری کردیم، زیرا از یک سو هیچ شاعری به اندازۀ سیمین از این ظرفیت در شعر فارسی بهره نگرفته است و از طرف دیگر تقطیع هجایی «سیمینه» (- - ᴗ) یادآور ترتیب هجایی مورد نظر است. همچنین به نظر می‌رسد تأمل در اوزان این نوع از اشعار سیمین در کشف این قاعده از سوی نجفی بی‌تأثیر نبوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Simin Behbahani’s Gift for Persian Prosody: The Rule of Simineh in Persian Meters

نویسنده [English]

  • Aliasghar Ghahramani Moghbel
Arabic Language and Literature Department, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

After organizing prosodic feet and presenting so-called Najafi’s circle, Abolhasan Najafi managed to classify most of the Persian poetic meters, provide a criterion for their pleasantness or unpleasantness, and divide them into muttafiq al-arkan (i.e., each consisting of a repeated foot) and mutanawib al-arkan (i.e., each consisting of two types of feet alternately repeated) meters. Nevertheless he found some meters adopted by Persian poets since Rudaki which could not be placed in either group of meters, but, towards the end of his life, he found a way of including these meters in his classification. According the rule he called “tafarro‘-e vazni” or “metrical branching”, all meters of both groups which started with a foot of ᴗ - ᴗ, the foot could be changed into - - ᴗ, bringing about a new and distinct meter. Re-explicating this rule in this paper by introducing some of Simin Behbahani’s poems versified in this meter, we rename the rule into “qa’ede-ye Simineh” (“Siminegi”) or “Simin’s rule.” There are three reasons for calling the rule in this way. The first is that no one has taken advantage of this rule as much as Simin, and the second one is that the scansion of the word “Simineh” reveals exactly the same foot appears in the new meter (- - ᴗ). Finally, it is possible that Najafi was partly led to this rule by investigating part of Simin’s poetry written in this meter.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Persian prosody
  • Table of Persian meters
  • Rule of metrical branching
  • Simin Behbahani
  • Rule of Simineh
  • الهی، صدرالدین (1383)، «ابداع اوزان تازه در شعر فارسی: گفتگوی صدرالدین الهی با سیمین بهبهانی»، زنی با دامنی از شعر: جشن‌نامه سیمین بهبهانی، به کوشش علی دهباشی، چ1، تهران: نگاه، صص592-604.
  • بهار، محمدتقی (1396)،دیوان اشعار، چ5، تهران: نگاه.
  • بهبهانی، سیمین (1395)،مجموعه اشعار؛ دفتر اول،چ9، تهران: نگاه.
  • بهبهانی، سیمین (1394)،مجموعه اشعار؛ دفتر دوم. چ1، تهران: نگاه.
  • پناهی، غلامرضا (1399)، آشنایی با اوزان عروضی، ج5، تهران: انتشارات پیام.
  • خواجه نصیرالدین طوسی (1393)،معیار الاشعار، مقدمه تصحیح و تعلیقات علی‌اصغر قهرمانی مقبل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • شمس قیس، شمس الدین محمّد قیس الرازى (1360)،المعجم فى معاییر اشعار العجم، تصحیح محمّد بن عبد الوهّاب قزوینى و تصحیح مجدّد مدرّس رضوى، چ3، تهران: کتابفروشى زوّار.
  • شمیسا، سیروس (1394)، «عروض جدید، عروض قدیم، عروض عربی»،وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز-2، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران: هرمس، 75-85.
  • فرزاد، مسعود (1349)، «مجموعۀ اوزان شعری فارسی»، مجلۀ خرد و کوشش، دورۀ دوم، دفتر چهارم، بهمن 1349، صص 584-651.
  • فشارکی، محمد (1383)، «از خلیل تا سیمین»، زنی با دامنی از شعر: جشن‌نامه سیمین بهبهانی، به کوشش علی دهباشی، چ1، تهران: نگاه، صص 94-108.
  • قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1389)،ارکان عروضی: بررسی یک مشکل تاریخی در علم عروض فارسی، تهران: نیلوفر.
  • قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (1397)، «جدول طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی و شیوۀ نام‌گذاری وزن‌ها»،مجلۀ نامۀ فرهنگستان، ش 65، پاییز 1397، صص 5-34.
  • قهرمانی مقبل، علی اصغر (1399)، «رکن‌های پنج‌هجایی در عروض عربی و فارسی و کارکرد آن‌ها در عروض فارسی»، زبان فارسی و گویش‌های ایرانی (دانشگاه گیلان)، سال پنجم، دورۀ اول، بهار و تابستان 1399، صص 45-65.
  • المتنبّی، أبو الطیّب أحمد بن حسین (1986)، الدیوان، شرحه وکتب هوامشه مصطفى سبیتی، الطبعة الأولى، بیروت: دار الکتب العلمیّة.
  • معزّی، ابوعبدالله (1318)، دیوان؛ به سعی و اهتمام عباس اقبال، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
  • مولوی، جلال الدین محمد (1355)،کلیات شمس؛ تصحیح فروزانفر، چ2، ج5، تهران: امیر کبیر.
  • نجفی، ابوالحسن (1394)،دربارة طبقه‌بندی وزن‌های شعر فـارسی، تهران: انتشارات نیلوفر.
  • نجفی، ابوالحسن (1397)،طبقه‌بندی وزن‌های شعر فارسی، به همت امید طبیب‌زاده، تهران: انتشارات نیلوفر.