تک‎خــاطره‏‏ و مجموعه تک‎خــاطرات فـارسی گونه‏ای از زندگی‏نوشت‎های شخصیِ خاطره‏محور

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی، گروه پژوهش‏های ایران‏شناسی و اسلام‏شناسی

10.30465/copl.2021.6150

چکیده

چکیده
زندگی‎نوشت‎های فارسی به معنای ژانری کلی مشتمل بر انواع نوشتارهای مشتمل بر روایتی واقع‏گرایانه از زندگی ایرانیان، با دو شیوۀ کلیِ خاطره‎نویسی و یومیه‎نویسی، در شاخه‏های فرعیِ زندگی‏نامه‏نویسی‏‏، اتوبیوگرافی‏نویسی‏‏، یادداشت‏نویسی‏‏، سفرنامه‏نویسی‏‏، خاطره‏نویسی‏ و نامه‏نگاری، در 150 سال اخیر رایج‏ترین گرایش‏ تاریخی-ادبیِ در نوشتارهای معاصر را شکل داده و طی دهه‎های اخیر، در تعدد و تنوع، فزونی گرفته است. می‏توان نوشتار‏های‏ حاصل از شیوۀ خاطره‎نویسی را مشتمل بر گونه‎های «تک‏خاطره»، «خاطره‏نامه»، «اتوبیوگرافی» و «وقایع‎نامه شخصی» دانست که شناخت و طبقه‎بندی نوع اول موضوع نوشتارِ پیش رو است. «تک‎خاطره»، خاطره‏ای تنها است که در ساخت نوشتار و عمدتاً در قالب تک‏نگاشت ظهور می‏یابد. تک‎خاطره، بُن‎مایه و هستۀ اصلی همه انواع حاصل از خاطره‎‎نویسی و بُرشی کوتاه از زندگی است که قدرتش در نمایش لحظه، و ویژگی‎های آن، فشردگی، شگفت‎انگیزی، وحدت تأثیر، ایستاییِ زمان و مکان و روایت تک‎محور از رخداد بیرونی است. تک‏خاطره برخلاف خاطره‏‏‏‏‏‏‏نامه‏ها، اتوبیوگرافی‏ها و تاریخ‏نامه‏های شخصی که مجموعه‏ای از احوال، اقوال، رفتارها و مشاهدات فردی را به نمایش می‏گذارند، به نمایش تک‏پرده‏ای می‏مانند. «مجموعه تک‏خاطرات» متداول‎ترین نوعِ نوشتاریِ برساخته در میان زندگی‏نوشت‏های خاطره‏محور فارسی و حاصلِ جمع‏آمدنِ چندین تک‏خاطره است که عمدتاً بین آنها شباهت‏هایی از حیث سوژه، زمان و موضوع وجود دارد و اغلب، به وساطت فرد/افرادی جز راوی فراهم می‏آید. این مجموعه‏ها از حیث موقعیت روایتی، به انواعِ خویشتن‏محور، واقعه‏محور و دیگرمحور؛ از حیث نحوۀ شکل‎گیری به انواعِ اصیل و برساخته؛ از حیث توالی خاطره‎ها به انواع منظم و نامنظم؛ از حیث تعدد راویان به انواع تک‎راوی و چندراوی؛ و از حیث موضوع به انواعی متعدد در زندگی، سفر و حرفه طبقه‎بندی می‎شوند. این مقاله به روش تحلیل محتوا و در پی مطالعه صدها زندگی‎نوشت فارسی به نگارش درآمده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

''Single- emory'' & Collections of Single- emories in Persian A Sub- Genre of Persian Life Writing Consists of Memory

نویسنده [English]

  • mahbobeh. shamshirgarha.
.
چکیده [English]

Life Writing has been a most common historical-literary trend in Persian writings in the contemporary period, for the last 150 years. Persian Life Writing as a general genre iconsists of the different writings. All of them contain a realistic account of the life of Iranians. They are all written in two general methods: writing the memoir (memory- based) and writing the daily (daily- based). So we have many sub- genres as biography, autobiography, travel writing and personal letter. But their number and variety has increased in recent decades. Life Writing of Memory Includes "Single- emory'', "memoir", "autobiography" and "personal history" . the recognition and classification of the first one is the subject of this paper. ''Single- emory" is the only memory that appears in the construction of writing. is the core of all types of memoirs and short cuts of the life, with these characteristics: Show in the moment, compactness, wonder, unity of impact, time and place. ''Single- emory'' Shows a single screen, Unlike the memoirs, autobiographies, and personal histories that display a collection of personal circumstances, statements, behaviors, and observations. They are the result of collecting Single-memoirs, which mostly there are similarities between them in terms of subject, time and subject. Furthermore, they are often provided through the other person/ persons. These collections are divided into several types in terms of various aspects mentioned in this paper. This article has been written in content analysis method by examining hundreds of Persian Life Writings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • autobiographies
  • Memories
  • historical documents
  • literary genres
منابع و مآخذ
آهن (بی­تا). یادداشت‏های  زندان، بی‏جا: بی‏نا.
ابوترابی، علی اکبر (۱۳۸۶). مهاجران ملکوت، به کوشش عبدالمجید رحمانیان، تهران: پیام آزادگان.
اخوت، احمد (۱۳۷۳، ۱۳۷۴). «یادهای ما»، زنده رود، شماره 10 و 11، زمستان و بهار، صص7-24.
اشرف، احمد (۱۳۷۵). «کتاب‏شناسی خاطرات ایرانی»، ایران نامه، شماره۵۶، پاییز، صص۶۳۹-۶۶۸.
انوشه، حسن (۱۳۷۶). فرهنگنامه ادب فارسی. به سرپرستی حسن انوشه، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
حداد، حسین (۱۳۸۵). «تفاوت‏ها و شباهت‏های زندگی‏نامه و داستان»، ادبیات داستانی، شماره۱۰۴، آبان و آذر، صص۱۴-۱۹.
حسن‏زاده میرعلی، عبدالله؛ محمدپور، محمدامین (۱۳۹۲). «خاطره نویسی در ادبیات فارسی»، پژوهش‏های نقد ادبی و سبک شناسی (علمی-پژوهشی) ، شماره 3 ، پاپی11، بهار، صص65-88.
خ‍اطرات‌ س‍ی‍اس‍ی‌ و ت‍اریخی‌ (۱۳۶۲) ت‍ه‍ران‌: ف‍ردوسی‌، ایران‌ و اس‍لام‌.
در کوچه باغ شقایق: گوشه‏ای از خاطرات، وصایا و دست‏نوشته‏های شهدا، رزمندگان و آزادگان در طی ۸ سال دفاع مقدس (۱۳۸۴). گروه مؤلفین، اصفهان: آسمان‏نگار.
رضوانیان، قدسیه (۱۳۸۸). از سرگذشت‏نویسی به داستان‏نویسی ، بابلسر، دانشگاه مازندران.
روند جدایی (بی­تا). [هئیت موسس انجمن‌های دانشجویان مسلمان - اروپا و آمریکا]. مشهد: موعود.
سلام بر ابراهیم: زندگی‏نامه و خاطرات شهید ابراهیم‏هادی (۱۳۹۳). گروه فرهنگی شهید ابراهیم‏هادی، تهران: انتشارات شهید ابراهیم‏هادی.
سنگری، محمدرضا (۱۳۹۲). ساحت‏های مطالعاتی ادبیات انقلاب اسلامی و دفاع مقدس (پیشنهاد برای پژوهش و مطالعه) ، برای بنیاد آثار و حفظ ارزش‏های دفاع مقدس، پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شعبانی، احمد (۱۳۷۳، ۱۳۷۴). «بنیاد سرگذشت نامه‏های خودنگاشت؛ سرآغاز و انواع آن در متون فارسی»، زنده رود، شماره 10 و 11، زمستان و بهار، صص25-32.
کاظم‏خانی، اسدالله (۱۳۸۵). برگی از یک غائله: خاطرات آقا خان کاظم‏خانی از غائله آذبایجان، تهران: شوکا.
کمری، علیرضا (۱۳۹۰). «نگاهی دیگر پیرامون خاطره؛ خاطره‏نگاری و تاریخ (شفاهی) جنگ/ دفاع مقدس، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره۱۶۱، مهر، صص۱۱۸-۱۲۷.
کمری، علیرضا (۱۳۸۳). با یاد خاطره، تهران:‌ شرکت انتشارات سوره مهر.
کمری، علیرضا (۱۳۹۴). پرسمان یاد: گفتارهایی درباب خاطره نگاری و خاطره نویسی جنگ و جبهه/دفاع مقدس، ویراستار و صفحه آرا نسرین خادمی خالدی، تهران: صریر.
کمری، علیرضا (۱۳۸۸). یاد مانا؛ پنج مقاله درباره خاطره‎‎نویسی‏ و خاطره نگاشته‏های جنگ و جبهه، تهران: سوره مهر، صص۳۱-۵۰.
کوثری، مسعود (۱۳۷۹). «خاطره‏نویسی‏، تحلیلی جامعه شناختی در هنر و ادبیات جنگ»، کتاب ماه هنر، تیر، شماره ۲۲ ، صص۳۸-۴۵.
لامعی، شعبانعلی (۱۳۷۶). حکایت‏هایی از زندگی آیت‏الله طالقانی، تهران: قلم.
مدرسی، فاطمه (۱۳۹۰). فرهنگ توصیف نقدی و نظریه ای ادبی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
منتظری، مصطفی (۱۳۹۳). ۱۲۰ تجربه آموزشی به انضمام ۱۲۰ پیام تربیتی، شیراز: نوید شیراز.
نیک اندیش، بیوک (۱۳۷۰). ش‍ه‍ریار: خ‍اطراتِ ش‍ه‍ریار و دیگران، [تهران]: سهیل.
Encyclopedia of life writing: autobiographical and biographical forms (2001). editor Margaretta Jolly, ‫London.‪‏‫: Chicago‪‏‫; Fitzroy Dearborn.