تحلیل تناسب تشبیه با بافت کلام در دو جریان شعری معاصر: تجدّدگرایان محافظه‌کار، رمانتیسم (مطالعۀ موردی: اشعار سیمین بهبهانی، بهار، حمید مصدّق و فریدون مشیری)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران

2 استادیار گروه زبان وادبیّات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران

10.30465/copl.2021.6145

چکیده

تناسب زبان و نگاه در شعر شاعران از رهگذر تصاویر منتزع از اشعار آن­ها قابل ارزیابی است. هر نگاه ویژه­ای در بیان خاصی نمود پیدا می­کند و با بررسی جریان­های مختلف ادب فارسی، می­توان تناسب بیان و نگاه را دریافت. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی سعی شده است تناسب تشبیه با بافت کلام در دو جریان شعری معاصر با تکیه بر سردمداران آن جریان­ها بررسی و تحلیل شود. بهبهانی و بهار به عنوان شاعران تجدّدگرای معاصر و مصدّق و مشیری به عنوان شاعران رمانتیسم معاصر1، سهم ویژه­ای در ادب معاصر دارند. نتایج حاکی از آن است که شاعران تجدّد­گرا در کنار تصاویر برخاسته از تشبیه، سعی بیشتری در تناسب سطح کلام با واژگان کهن ادب فارسی داشته­اند و بهار به نسبت، بیشتر از بهبهانی این تناسب را در ارتباط با مشبّه­ها و مشبّه­به­های اشعار خود برقرار کرده و تخییل در اشعار او با زبان گذشته، بیشتر پیوند یافته است. بیشترین وجه گذشته­گرایی اشعار مصدّق در تشبیهات او، مقیّد بودن مشبّه­به­های آن است که هم تتابع صفات و هم اضافه­های مقلوب را شامل می­شود اما در نهایت به دلیل قرینه­های زیاد سطح بیت، مخاطب، تصاویر برخاسته از اشعار او را بیشتر به عنوان یک تصویر امروزی قبول می­کند و تناسب واژگان در سطح ابیات، بیشتر امروزی است نه مربوط به گذشتۀ ادب فارسی. مشیری به دلیل زبان ساده و توجّه ویژه­ای که در انتقال عاطفه و احساس داشته است در تشبیهات خود توجّهی به گذشتۀ ادب فارسی نکرده است و اگر گذشته­گرایی هم در شعر او دیده شود، هنجارگریزی­هایی ساده هستند که تنها در سطح بیت، آن هم بدون گره­خوردگی معناداری با تصاویر بکار رفته­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تحلیل تناسب تشبیه با بافت کلام در دو جریان شعری معاصر: تجدّدگرایان محافظه‌کار، رمانتیسم (مطالعۀ موردی: اشعار سیمین بهبهانی، بهار، حمید مصدّق و فریدون مشیری)

نویسندگان [English]

  • mehrnaz. esmaili. 1
  • Omidvar Malmoli 2
  • ali. sohrabnejhad 3
1 .
2 Advisor. Assistant professor.persian literature group. the Islamic Azad university of izeh
3 .
چکیده [English]

تناسب زبان و نگاه در شعر شاعران از رهگذر تصاویر منتزع از اشعار آن­ها قابل ارزیابی است. هر نگاه ویژه­ای در بیان خاصی نمود پیدا می­کند و با بررسی جریان­های مختلف ادب فارسی، می­توان تناسب بیان و نگاه را دریافت. در این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی سعی شده است تناسب تشبیه با بافت کلام در دو جریان شعری معاصر با تکیه بر سردمداران آن جریان­ها بررسی و تحلیل شود. بهبهانی و بهار به عنوان شاعران تجدّدگرای معاصر و مصدّق و مشیری به عنوان شاعران رمانتیسم معاصر1، سهم ویژه­ای در ادب معاصر دارند. نتایج حاکی از آن است که شاعران تجدّد­گرا در کنار تصاویر برخاسته از تشبیه، سعی بیشتری در تناسب سطح کلام با واژگان کهن ادب فارسی داشته­اند و بهار به نسبت، بیشتر از بهبهانی این تناسب را در ارتباط با مشبّه­ها و مشبّه­به­های اشعار خود برقرار کرده و تخییل در اشعار او با زبان گذشته، بیشتر پیوند یافته است. بیشترین وجه گذشته­گرایی اشعار مصدّق در تشبیهات او، مقیّد بودن مشبّه­به­های آن است که هم تتابع صفات و هم اضافه­های مقلوب را شامل می­شود اما در نهایت به دلیل قرینه­های زیاد سطح بیت، مخاطب، تصاویر برخاسته از اشعار او را بیشتر به عنوان یک تصویر امروزی قبول می­کند و تناسب واژگان در سطح ابیات، بیشتر امروزی است نه مربوط به گذشتۀ ادب فارسی. مشیری به دلیل زبان ساده و توجّه ویژه­ای که در انتقال عاطفه و احساس داشته است در تشبیهات خود توجّهی به گذشتۀ ادب فارسی نکرده است و اگر گذشته­گرایی هم در شعر او دیده شود، هنجارگریزی­هایی ساده هستند که تنها در سطح بیت، آن هم بدون گره­خوردگی معناداری با تصاویر بکار رفته­اند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • کلیدواژه‌ها: تشبیه
  • بهبهانی
  • بهار
  • مصدّق
  • مشیری
ابومحبوب، احمد (1380). زندگی و شعر حمید مصدق؛ در های و هوی باد، تهران: ثالث.
امیری، لیلا و زهرا ریاحی زمین (1398). بررسی تناسب اجزای تشبیه و استعاره با موضوع در شعر فارسی، نشریۀ تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، شمارۀ 42، صص 104- 83.
براهنی، رضا (1371). طلا در مس، تهران: نویسنده.
بهار، محمد تقی (1380). دیوان اشعار­، تهران: انتشارات توس.
بهبهانی، سیمین (1381). مجموعه اشعار. چاپ پنجم. تهران: نگاه.
پارساپور، زهرا (1383). مقایسۀ زبان حماسی و غنایی، تهران: دانشگاه تهران.
دهباشی، علی (1383). زنی با دامنی شعر. جشن‌نامۀ سیمین بهبهانی. تهران: نگاه.
زرقانی، مهدی (1383). چشم­انداز شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.
زنجانی، برات (1381). تشبیه در شاهنامۀ فردوسی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش 162 و 163.  صص 80ـ 69.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376). صور خیال در شعر فارسی. چاپ ششم. تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران)، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1372). کلیّات سبک­شناسی، تهران: انتشارات فردوس.
محسنی، احمد (1382). ردیف و موسیقی شعر، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
مشیری، فریدون (1380). مجموعه اشعار (ج1 و 2)، تهران: نشر چشمه.
مصدّق، حمید (1386). مجموعۀ اشعار، تهران: نگاه.