تصویرکودک در نمایشنامه‌های دهه چهل بهرام بیضایی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان (نویسنده مسؤول)

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه هرمزگان

3 استاد و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی

چکیده

مفهوم کودکی و نمایشنامه‌نویسی در ایران، به مفهوم غربی آن، محصول شرایط نوین اجتماعی است که از عصر مشروطه آغاز شد. این روند، در دهة چهل به اوج بالندگی و شکوفایی و تغییر رسید. پیوستگی و دگرگونی انگارۀ کودکی و نمایشنامه را در آثار نمایشنامه‌نویسان جریان سازی همچون بهرام بیضایی می‌توان مشاهده کرد. در این نوشتار، تصویر و انگاره کودکی، در نمایشنامه‌های دهۀ چهل وی، که کودک در آن حضور دارد، به روش تحلیل کیفی محتوا، با رویکردی مبتنی بر نظریه­های جامعه­شناسی کودکی بررسی شد. از میان این آثار، فقط در شش نمایشنامه، حضور و تصویر کودک دیده شد. این نمایشنامه­ها عبارتند از: عروسک­ها، غروب در دیاری غریب، قصۀ ماه پنهان(یا سه نمایشنامه عروسکیسلطان مار، ساحل نجات و گمشدگان. بر اساس نتایج به دست آمده، در سه نمایشنامۀ عروسکی؛ عروسک­ها، غروب در دیاری غریب، قصۀ ماه پنهان، سیر تدریجی هویت‌بخشی به کودک را می‌توان مشاهده کرد. در نمایشنامۀ سلطان مار، بیضایی، فارغ از نگاهی متأثر از دوآلیتۀ اساطیری و پیش جامعه‌شناختی، کودک را آمیخته‌ای از نیکی و شر می‌داند. در ساحل نجات او، دختر‌- طبیعت را همزاد و همسان می‌داند و نشان می‌دهد چگونه کودک و طبیعت در نقطه‌ای یگانه می‌شوند. روند تغییر و به گونه‌ای تکاملِ تصویر کودک را، در نمایشنامۀ گمشدگان می‌توان دید. کودک در این نمایشنامه، در سیری تدریجی، به شورش‌گر و عصیان‌گری تبدیل می‌شود که در برابر استیلاء بزرگسالان می‌ایستد و چرخۀ ستم‌پذیری را می‌شکند. به جز این تصاویر اصلی، درآثار نمایشی بیضایی، گاه کودک همچون شیء است و حضوری تزئینی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
  • . . 2
1 .
2 .
3 .
آبراهامیان،یرواند(1389).تاریخایرانمدرن،ترجمۀ محمدابراهیمفتاحی،چاپچهارم،تهران: نشرنی.
آخوندزاده،میرزافتحعلی(1356).تمثیلات،چاپسوم،تهران: شرکتسهامیخوارزمی.
استیرنس،پیتر(1388).دورانکودکیدرجهان،چاپاول، ترجمۀساراایمانیان، تهران:نشراختران.
بیضایی،بهرام(1396).دیواننمایش،جلد 1و2،چاپپنجم، تهران:انتشاراتروشنگرانومطالعاتزنان.
پارساپور، زهرا (1392).نقدبومگرا،تهران:پژوهشگاهعلومانسانیومطالعاتعلومفرهنگی .
پستمن،نیل(1391).نقشرسانه­هایتصویریدرزوالدورانکودکی، ترجمۀصادقطباطبایی،چاپچهارم، تهران: انتشاراتاطلاعات.
پورحسن،نیایش(1397).جریانطلیعةنمایش­نامه­نویسیدرایران،جلد1بخشالف،چاپاول، تهران: انتشارات کوله­پشتی.
پولاک،یاکوبادوارد(1368).سفرنامهپولاک؛ایرانوایرانیان، ترجمۀکیکاووسجهانداری،چاپاول، تهران:انتشاراتخوارزمی.
تبریزی،میرزاآقا(1395).پنجطیاتر،بازنوشتهصادقعاشورپور،چاپاول، تهران:کتابنیستان.
تکمیلهمایون،ناصر (1397).مکتبخانهدرایران،چاپاول،تهران:دفترپژوهشهایفرهنگی.
جکسون، کتی مرلاک(1385). تصویرکودکاندرفیلم­هایهالیوودی: تحلیلجامعه­شناسیفرهنگی، ترجمۀ بابک تبرایی، چاپ اول، تهران: انتشارات بنیادسینمایی فارابی.
جنکس، کریس(1388). دورانکودکی،ترجمۀساراایمانیان، چاپ اول، تهران: نشر اختران.
حاتمی،زهرا(1395).تاریخکودکیدرایران(ازآغازعصرناصریتادورهرضاشاه)،چاپاول،تهران: نشرعلم.         
حالتی،رفیع(1385).نمایشنامه­هایتک­پرده؛تاریخچهتئاتردرایران،بهکوششمعصومهتقی­پور،چاپاول، تهران:نشرروزبهان.
حسیننیاینازی،سودابه(1394). «برساختاجتماعیکودکیدرادبیاتکودکایرانمعاصر؛تحلیلروایتمتونشاخصادبیاتکودکپسازانقلاباسلامیتاکنون». رسالۀ دکتری.دانشکدهروانشناسیوعلوماجتماعیدانشگاهآزاداسلامیتهرانمرکز.
خاکساری،عالیه(1397). «بررسیتطورمفهومکودکیدرداستانکوتاهبزرگسال(1300 – 1357)». پایاننامۀکارشناسیارشد.دانشکدهادبیاتوعلومانسانیدانشگاههرمزگان.
ربیعی،مهناز(1391) «بررسیمفهومکودکیدرداستان­هایواقع­گرایکودکدردهه 80». پایاننامۀکارشناسیارشد.دانشکدهادبیاتوعلومانسانیدانشگاهتربیتمعلمتهران.
رید،ایولین(1389).آزادیزنان،ترجمه­یافشنگمقصودی،چاپسوم،تهران:نشرگلآذین.
ساناساریان،الیز(1384).جنبشحقوقزناندرایران؛طغیان،افولوسرکوباز 1280 تاانقلاب 57،ترجمهنوشیناحمدیخراسانی،چاپاول،تهران: نشراختران.
سیفیآزاد،رحمان (1380). «اژدهاک،سلطانمار،پردهخانه؛تحلیلسهاثرازبهرامبیضایی»،نشریهبیدار. زمستان،شماره 12،صص 91 – 97.
شاهآبادیفراهانی،حمیدرضا(1385).مقدمهبرادبیاتکودک،چاپدوم،تهران: کانونپرورشفکریکودکانونوجوانانبامشارکتانتشاراتنغمهنواندیش.
شوالیه،ژانوآلنگربران(1382).فرهنگنمادها،ترجمۀسودابهفضائلی،جلدسوم،چاپاول، تهران:انتشاراتجیحون.
شوالیه،ژانوآلنگربران(1384).فرهنگنمادها،ترجمۀسودابهفضائلی،جلداول،چاپدوم،تهران: انتشاراتجیحون. فرخی،حسین(1386).نمایش­نامه­نویسیدرایرانازآغازتا 1370،جلداول،چاپاول،تهران:فرهنگستانهنر.
کرمانی،میرزاآقاخان(2000 م.) سهمکتوب،بهکوششبهرامچوبینه،چاپاول،آلمان: نشرنیما.
گولومبوک،سوزانورابینفی­وش(1393).رشدجنسیت،ترجمۀمهرنازشهرآرای،چاپچهارم، تهران:انتشاراتققنوس.
گیدنز،آنتونی(1394). گزیدهجامعه­شناسی،ترجمۀحسنچاووشیان،چاپهفتم، تهران:نشرنی.
لایارد،سراوستینهنری(1367). سفرنامهلایاردیاماجراهایاولیهدرایران،ترجمۀسهرابامیری،چاپاول، تهران:انتشاراتوحید.
ملکم خان،سرجان (1379).تاریخکاملایران،ج2،ترجمۀمیرزااسماعیلحیرت،تهران: افسون.
نعمتطاووسی،مریم (1393). «بازخوانینمایشییکافسانهجادویی:سلطانمارازبهرامبیضایی»،فصلنامهتخصصیتئاتر.شماره 59،زمستان،صص 85 – 102.
نوروزی،داریوش(1392). تصویرکودکدرسینمایایران،چاپاول،تهران: پژوهش­گاهفرهنگ،هنروارتباطات.
وودهد،مارتین(1396).«مطالعاتکودکی؛گذشته،حالوآینده»در درآمدیبرمطالعاتکودکی، بهکوششمریجینکیلی،ترجمۀعلیرضاکرمانی،چاپاول، تهران:نشرثالث.
یوسفی،سیدمهدی(1395).«تمایزیابینهادهایادبیاتکودکدردهه40» دردرآمدیبرمطالعاتکودکیدرایران،بهکوششمحمدسعیدذکایی،چاپاول، تهران:انتشاراتآگاه.