زنانگی در غزل؛ تأملی در ویژگی‌ها و شاخصه‌های غزل زنانۀ معاصر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

چکیده

حضور اندک شاعران زن در تاریخ شعر فارسی و موانع و مشکلات موجود در راه آن­ها برای نقش‌آفرینی در حوزه­های ادبی، باعث شده است که جنبه­های زندگی زنان در ادب فارسی، نمودها و نمونه­های چندانی نداشته باشد. بخش مهمّی از این مسأله را باید زاییدۀ ساختار فکری، فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جامعۀ ایران دانست که از دیرباز مجال چندانی برای حضور زنان در عرصۀ اجتماع و به تبع آن شعر و شاعری و نیز بیان عواطف و احساسات شخصی آنان نداده است. در روزگار پس از عصر مشروطه و همگام با تحولات رخ داده در دنیای معاصر به تدریج زمینه­ها و بسترهای لازم برای حضور هر چه بیشتر زنان در عرصۀ جامعه و به تبع آن ادبیات فراهم شد؛ به­طوری­که زنان در دهه­های اخیر حضور چشم­گیری در انتشار اشعار خود داشته­اند. در این پژوهش با روش تحلیلی – انتقادی، ضمن ارائۀ چشم­اندازی از شکل­گیری و تکامل غزل زنانه، سعی شده است با بررسی مجموعه­اشعار غزل­سرایان زن معاصر، ویژگی­ها و شاخصه­های اصلی غزل آنان در محورهای زبانی، تصویری، عاطفی، عشق­ورزی و... تحلیل و بررسی شود. یافته­های این پژوهش نشان می­دهد که گرچه برخی از شاعران زن معاصر، هنوز هم آن­چنان که باید و شاید، نتوانسته­اند خود را از سیطرۀ سنت­ها و حاکمیت تفکر مردسالار جدا کنند؛ امّا بسیاری از شاعران نسل جدید در دهه­های اخیر توانسته­اند با گذر از موانع و تابوهای روزگاران گذشته، لایه­های پنهان ذهن و ضمیر خود را به نمایش بگذارند و در زمینه­های زبانی، تصویری، محتوایی و... به هویتی قابل اعتنا دست یابند. آنان حتّی در حوزۀ بیان افکار و عواطف عاشقانه، که خطرخیزترین نقطۀ شعری آنان بوده است، به صراحت و جسارتی قابل توجه رسیده­اند که به­خوبی ساحت­های عشق­ورزی زنانه را به نمایش می­گذارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
.
منابع
 
آرین­پور، یحیی (1387). از صبا تا نیما. جلد دوم (آزادی - تجدد). چاپ نهم. تهران: انتشارات زوار.
ــــــــــــــــ (1387). از نیما تا روزگار ما. چاپ پنجم. تهران: انتشارات زوار.
اسحاق، محمد (1379). شعر جدید فارسی. ترجمۀ سیروس شمیسا. چاپ اول. انتشارات فردوس.
باقری، رؤیا (1394). ماه در کفشهای کتانی. چاپ اول. فصل پنجم.
ــــــــــــ (1395). یک بعدازظهر ناخوانده. چاپ دوم، تهران: انتشارات فصل پنجم.
براهنی، رضا (1380). طلا در مس. چاپ اول. تهران: انتشارات زریاب.
بهبهانی، سیمین (1369). آن مرد مرد همراهم. چاپ اول. تهران: انتشارات زوار.
ـــــــــــــ  (1370الف). خطی ز سرعت و از آتش. چاپ سوم. تهران: انتشارات زوار.
ــــــــــــــ (1370ب) رستاخیز. چاپ سوم. تهران: انتشارات زوار.
ــــــــــــــ (1378). یاد بعضی نفرات. چاپ اول. تهران: نشر البرز.
ــــــــــــــ (1393). مجموعۀ اشعار. چاپ سوم. تهران: انتشارات نگاه.
بهفر، مهری (1381). عشق در گذرگاه­های شب زده. چاپ اول، تهران: انتشارات هیرمند.
بهفر، مهری (1383).«گذری بر عاشقانه­های سیمین بهبهانی». زنی بادامنی شعر(جشن­نامۀسیمینبهبهانی). به کوشش علی دهباشی.چاپاول.انتشاراتنگاه.
حجازی، بنفشه (1382). تذکرۀ اندرونی (شرح احوال و شعر شاعران زن در عصر قاجار تا پهلوی اول). چاپ اول. تهران: انتشارات قصیده سرا.
حسینی، مریم (1384) «روایت زنانه در داستان‌نویسی زنانه». کتاب ماه و ادبیات و فلسفه. شمارۀ 93. صص 100- 94.
جبارپور، ساجده (1394). حرف بی ربط. چاپ اول. تهران: نیماژ.
خواجات، بهزاد (1392). «شعر مؤنث نقش شاعران زن در شعر امروز ایران». فصلنامۀ علمی پژوهشی زن و فرهنگ. سال چهارم. شمارۀ پانزدهم. صص 20- 9.
رازی، شمس قیس (1388). المعجم فی معاییر اشعار العجم. تصحیح علامه قزوینی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا. تهران: نشر علم.
راکعی، فاطمه (1373). آواز گلسنگ. چاپ اول. تهران: انتشارات اطلاعات.
راکعی، فاطمه و همکاران (1396). «تحلیل واژگان و معنای زنانگی در شعر پروین اعتصامی، فروغ فرخزاد و فاطمه راکعی». پژوهش­نامه زنان. ویژه نامۀ فرهنگ، ادب و هنر. سال هشتم. صص 67 – 47.
رشیدی، مرتضی و هنا معاوی (1398). «بررسی زنانگی در غزل معاصر زنان» (مطالعه موردی: نجمه زارع، کبری موسوی، پانته­آ صفایی). فصلنامه مطالعات زبان و ادب غنایی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف­آباد. سال نهم. شمارۀ سی و یک. صص 31 – 19.
رضوانیان، قدسیه و سروناز ملک (1392). «بررسی تأثیر جنسیت بر زبان زنان شاعر معاصر». مجلۀ شعرپژوهی دانشگاه شیراز. سال پنجم، شمارۀ سوم. صص 70-45.
روحانی، مسعود و سروناز ملک (1392). «بررسی تأثیر جنسیت بر کاربرد تشبیه و استعاره در شعر زنان شاعر معاصر». فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی. سال 21. شمارۀ 74.  صص 27 – 7.
روزبه محمدرضا و قدرت اله ضرونی (1393). «عشق به همسر در شعر معاصر ایران». فصلنامۀ علمی پژوهشی پژوهشنامۀ ادب غنایی. سال دوازدهم. شمارۀ بیست و دوم. صص 188 – 165.
روزبه، محمدرضا (1379). سیر تحول در غزل فارسی از مشروطه تا انقلاب اسلامی. تهران: نشر روزنه.
ــــــــــــــــ (1383). ادبیات معاصر ایران (شعر). چاپ سوم. تهران: نشر روزگار.
زارع، نجمه (1395). یک سرنوشت سه حرفی. چاپ هشتم. نشر شانی.
زرقانی، مهدی (1390). تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1387). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. چاپ چهارم. تهران: انتشارات سخن.
ـــــــــــــــــــ (1390). با چراغ و آیینه (در جستجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران). اول. تهران: انتشارات سخن.
شمیسا، سیروس (1386). سیرغزلدرشعرفارسی. تهران: نشرعلم، (چاپاولعلم).
صفایی، پانته­آ (1392). از ماه تا ماهی. چاپ سوم. تهران: فصل پنجم.
ـــــــــــــــــ  (1393). آویشن و اندوه. چاپ دوم. تهران: فصل پنجم.
ـــــــــــــــــ  (1394). دفتین. چاپ اول. تهران: فصل پنجم.
طاهری، قدرت اله (1388). «زبان و نوشتار زنانه؛ واقعیت یا توهم؟». مجله زبان و ادب پارسی. دانشگاه علامه. شماره 42. صص 107 – 88.
طهماسبی، فرهاد (1395). جامعه­شناسی غزل فارسی. چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
غلامی، حمیده و مهدی رضایی (1392). «مشبه­به­ها و تصاویر چهرۀ معشوق در شعر شاعران زن معاصر و تفاوت آن با دیگر دوره­ها». فصلنامۀ سبک شناسی نظم و نثر فارسی. سال ششم. شمارۀ سوم. صص 368 – 353.
فتوحی، محمود (1391). سبک­شناسی (نظریه‌ها، رویکرد‌ها و روش‌ها). چاپ اول. تهران: انتشارات سخن.
کراچی، روح­انگیز (1368). «سهم زنان شاعر در شعر فارسی». کتاب صبح. شمارۀ 4. صص 36 – 25.
ــــــــــــــــ (1381). اندیشه­نگاران زن در شعر مشروطه. چاپ دوم. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
کهرباییان، سمانه (1394). ولی به این دیری. چاپ اول، تهران: انتشارات فصل پنجم.
مستشار نظامی، نغمه (1388). در اوج غربت نارنج. گزیدۀ اشعار، چاپ اول. تهران: نشر تکا.
موسوی قهفرخی، کبری (1395). اقلیماه. چاپ اول. تهران: فصل پنجم.
موسوی، نفیسه سادات (1396). بی­نا. چاپ اول. تهران: انتشارات سورۀ مهر.
نافع،صنم (1395).رفته­امازخویش.چاپاول،تهران: انتشاراتشانی.
نجاتی، پروانه (1387). شکستنی­تر از آنم .گزیدۀ اشعار. چاپ اول، تهران: نشر تکا.
وحیدی، سیمین­دخت (1387). به درک عشق رسیدن. (گزیدۀ اشعار). چاپ دوم، تهران: نشر تکا.
یاحقی،محمدجعفر (1381).جویبارلحظه­ها. چاپچهارم.تهران: انتشاراتجامی.