نگاهی انتقادی و آسیب‌شناسانه به پژوهش‌های اگزیستانسیالیسم‌محور در ایران

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان

2 کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گلستان

چکیده

آشنایی ایرانیان با اگزیستانسیالیسم ـ که یکی از مهمترین نحله­های فلسفی معاصر است ـ به سال­های آغازین قرن حاضر باز می­گردد. این نحلۀ فلسفی نیز مانند بسیاری دیگر از ایدئولوژی­های معاصر مورد توجه پژوهشگران معاصر قرار گرفت و الهام بخش آن­ها برای انجام پژوهش شد. توجه پژوهشگران ایرانی به این جریان فلسفی سه شکل عمده داشت: الف) برخی از پژوهشگران آثار ادبی فارسی را با آثاری چون تهوع و افسانۀ سیزیف تطبیق دادند ب) برخی دیگر برای یافتن مؤلفه­های اگزیستانسیالیسم به بررسی و حلاجی متون فارسی پرداختند و در نهایت پ) برخی دیگر نیز مدّعی خوانش/قرائت اگزیستانسیالیستی آثار فارسی شدند. با این حال و علی­رغم محاسن این پژوهش­ها، یک ضعف عمده دارند: تقلیل­گرایی مؤلفه­های اگزیستانسیالیسم. در پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران ایرانی یا اگزیستانسیالیسم و مؤلفه­های آن چون آزادی، دلهره، انتخاب و... تقلیل داده می­شوند و یا اینکه آثار ادبی به گونه­ای(تقلیل­گرایانه) خوانده می­شوند که با مؤلفه­های اگزیستانسیالیستی سازگار شوند. به عنوان مثال پژوهشگران ایرانی با نادیده گرفتن بافتی که آثار ادبی در آن نوشته شده­اند، دلهرۀ موجود در شعر نیماـ که معلول فضای استبدادی ایران عصر پهلوی است ـ را از جنس دلهرۀ اگزیستانسیالیستی ـ که در بافتی دموکراتیک شکل گرفته است ـ دانسته­اند و یا اینکه شعر مولانا (از کجا آمده­ام آمدنم بهر چه بود/ به کجا می­روم آخر ننمایی وطنم) را بدون توجه به بافت عرفانی آن، شعری که وانهادگی اگزیستانسیالیستی در آن دیده می­شود، خوانده­اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
1 .
2 .
منابع
ـ آربلاستر، آنتونی(1388). ظهور و سقوط لیبرالیسم در غرب، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: مرکز.
ـ احمدی، بابک(1382). هایدگر و پرسش بنیادین، تهران: مرکز.
ـ امن خانی، عیسی(1392). اگزیستانسیالیسم و ادبیات معاصر ایران، تهران: علمی.
ـ برلین، آیزایا(1368). چهار مقاله دربارۀ آزادی، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
ـ بلاکهام، ه.ج(1372). شش متفکر اگزیستانسیالیست، ترجمۀ محسن حکیمی، تهران: مرکز.
ـبهار،ملکالشعراء(1392).تاریخمختصراحزابسیاسی،جلددوم،تهران:امیرکبیر.
ـ بهرنگی، صمد(بی­تا). ماهی سیاه کوچولو، بی­جا.
ـ جباره، عظیم و آناهیتا مهرپور(1389). «بررسی رویکردهای اگزیستانسیالیستی در اشعار نیما یوشیج با نگاهی به ترس و اضطراب»، چاپ شده در مجموعه مقالات نیما و میراث نو، بابلسر، دانشگاه مازندران.
ـ جوانپور هروی، عزیز(1396). «مطالعۀ تطبیقی اندیشه­های مولانا جلال­الدین با تفکرات اگزیستانسیالیستی»، چاپ شده در فصلنامۀ عرفان اسلامی، سال چهاردهم، شمارۀ 53.
ـ چوبک، صادق(1352). انتری که لوطی اش مرده بود، تهران: جاویدان.
ـ خجسته، فرامرز و جعفر فسائی(1394). «چوبک و اندیشۀ وجودی: تحلیل داستان انتری که لوطی­اش مرده بود» چاپ شده در ادب پژوهی، شمارۀ 34.
ـ سارتر، ژان پل(1361). اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمۀ مصطفی رحیمی، تهران: مروارید.
ـ سارتر، ژان پل(1394). هستی و نیستی، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران: نیلوفر.
ـ سرانجام، امین و محتشم محمدی(1395). «اگزیستانسیالیسم در رباعیات خیام»، چاپ شده در مطالعات ایرانی، سال پانزده­ام، شمارۀ سی­ام.
ـ شمیسا، سیروس(1391). مکتب­های ادبی، تهران: قطره.
ـ عزیز­فر، عباس و همکاران(1397). «بررسی و تحلیل مبانی فلسفۀ اگزیستانسیالیسم در شعر سهراب سپهری»، چاپ شده در نشریۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تبریز، سال 71، شمارۀ 237.
ـ فلین، توماس(1393). درآمدی بر اگزیستانسیالیسم، ترجمۀ علیرضا فرجی، تهران: ریسمان.
ـ قوام، ابوالقاسم و عباس واعظ زاده(1387). «نگاهی اگزیستانسیالیستی به بخش­هایی از شاهنامه»، چاپ شده در فصلنامۀ ادبیات فارسی: دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، دورۀ پنجم، شمارۀ 18.
ـ کامو، آلبر(1384). دلهرۀ هستی(برگزیده­ای از آثار)، ترجمۀ محمد تقی غیاثی، تهران: نشر نگاه
ـ گودرزی، احمد(1385). «ریشه­های اگزیستانسیالیستی در اندیشه­های حافظ»، چاپ شده در نشریۀ چیستا.
ـ مجتبایی، فتح الله(1352). شهر زیبای افلاطون، شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انجمن انتشارات فرهنگ ایران باستان.
ـ محمد­بن منور میهنی(1371). اسرار­التوحید فی مقامات الشیخ ابی­سعید، به تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
ـ محمدی فشارکی، محسن و رؤیا هاشمی­زاده(1393). «تحلیل داستان گدای ساعدی بر اساس اصول و ویژگی­های مکتب اگزیستانسیالیسم»، چاپ شده در متن پژوهی ادبی، سال 18، شمارۀ 60.
ـ مک کواری، جان(1377). فلسفۀ وجودی، ترجمۀ محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
ـ ملایی توانی،علی­رضا(1381).مشروطهوجمهوری: ریشه­هاینابسامانینظمدموکرتیکدرایران(1305-1284)،تهران:گستره.
ـ موسوی، سید کاظم و فاطمه همایون(1388). «اگزیستانسیالیسم هدایت و بن بست نوستالژی»، چاپ شده در ادب پژوهی، شمارۀ دهم.
ـ میشلمن، استفن(1398). فرهنگ اگزیستانسیالیسم، ترجمۀ ارسطو میرانی، تهران: پارسه.
ـ نبی زادۀ اردبیلی، ندا و عسگر صلاحی(1395). «رد پایی از اگزیستانسیالیسم ادبی در داستان انتری که لوطی­اش مرده بود اثر صادق چوبک»، چاپ شده در پژوهش­های ادبی و بلاغی، سال پنجم، شمارۀ اول.
ـ نیما یوشیج(1392). مجموعه اشعار نیما یوشیج، به کوشش سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
ـ وارناک، مری(1386). اگزیستانسیالیسم و اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران: ققنوس.
ـ واعظ، بتول(1398). «تحلیل ماهی سیاه کوچولو بر اساس فلسفۀ اگزیستانسیالیسم»، چاپ شده در جشن­نامۀ دکتر سیروس شمیسا، به کوشش یاسر دالوند، تهران: کتاب سده.
ـ وفایی فرد، زهره و میر جلال­الدین کزازی(1394). «مفهوم آزادی در اندیشۀ حافظ و مولانا و تطبیق آن با تفکر اگزیستانسیالیسم»، چاپ شده در مطالعات ادبیات تطبیقی، سال نهم، شمارۀ 33.
ـ هایدگر، مارتین(1394). هستی و زمان، ترجمۀ عبدالکریم رشیدیان، تهران: نی.