درآمدی بر اندیشۀ میهن‌گرایی ایران‌شهری در شعر ملک‌الشعراء بهار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبایی

2 دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

ایران با تاریخ دیرینۀ خود، همواره حامل مفهومی از میهن بوده است. با حادث شدن نهضت مشروطیت و افزایش آگاهی مردم نسبت به حقوق خود، تلاش بر این بود تا مفهوم دولت- ملّت در ایران شکل بگیرد و هر یک از فرهیختگان جامعه در جهت نیل به این هدف، به نحوی به آگاهی‌بخشی پرداختند. ملک‌الشعراء بهار نیز، که فردی برآمده از سنّت ایران‌شهری بود، کوشید با آگاه کردن شاه و مردم، مفهوم دولت- ملّت را به گونه‌ای محقّق کند؛ امّا تحت ‌تأثیر اندیشة ایران‌شهری، نتوانست به مفهوم دقیق و مدرن آن دست بیابد. برای رسیدن به خوانشی تاریخی و غیرایدئولوژیک از تاریخ یک سرزمین، لازم است روشی متناسب با داده‌های تاریخی همان سرزمین اتّخاذ شود. در این پژوهش کوشیده‌ایم با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی و بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا و تأکید بر «نقد تاریخ‌پایه‌ای» سیّدجواد طباطبایی، به خوانشی تاریخ‌پایه‌ای از شعر بهار در سه دورة حکومتی محمّدعلی‌شاهی، احمدشاهی و رضاشاهی برسیم. نزد بهار، میهن با مفهومِ شاه- شبانِ حکیم و قدرتمند رابطه‌ای تنگاتنگ دارد؛ شاه- شبان خوب، میهن را سرافراز خواهد کرد و اگر بد باشد، باعث ویرانی آن خواهد بود و شاه خوب، شاهی است که به حقوق مردم احترام بگذارد و نظم کشور را حفظ کند. در نهایت، این نگرش در بهترین حالت نتیجه‌ای ندارد جز عدل انوشیروانی یا کناره‌گیری کیخسروانه و فرورفتن در چرخة استبداد- هرج‌و‌مرج- استبداد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
1 .
2 .
آبراهامیان, ی. (۱۳۹۴). ایران بین دو انقلاب. (م. ف. احمدگل‌محمّدی, مترجم) تهران: نی.
اشرف, ا. (۱۳۹۵). هویت ایرانی. (ح. احمدی, مترجم) تهران: نشر نی.
آجودانی, م. (۱۳۸۷). مشروطهی ایرانی . تهران: نشر اختران .
آجودانی, م. (۱۳۹۳). یا مرگ یا تجدد . تهران: اختران .
آرین‌پور, ی. (۱۳۸۷). از صبا تا نیما . تهران: زوّار.
بهار, م. (۱۳۸۷). دیوان اشعار. تهران : موسسه انتشارات نگاه .
بیهقی, ا. (1390). تاریخ بیهقی. تهران: مهتاب.
شفیعی کدکنی, م. (۱۳۹۰). ادوار شعر فارسی. تهران: سخن.
طباطبایی, س. ج. (۱۳۹۴). تاملی دربارهی ایران؛ جلد نخست: دیباچهای بر نظریهی انحطاط ایران. تهران: مینوی خرد.
عابدی, ک. (۱۳۷۶). به یاد میهن . تهران: ثالث.
کالهون, ک. (۱۳۹۳). ناسیونالیسم. (م. رفیعی مهرآبادی, مترجم) تهران: آشیان.
مجتبایی, ف. (1352). شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان. تهران: انجمن فرهنگ ایران باستان.
مسکوب, ش. (۱۳۹۴). داستان ادبیات و سرگذشت اجتماع . تهران : فروزان.
مسکوب, ش. (۱۳۹۴). هویت ایرانی و زبان فارسی. تهران : فروزان.
همایون‌کاتوزیان, م. (۱۳۹۳). تضاد دولت و ملت، نظریهی تاریخ و سیاست در ایران. تهران : نشر نی.