مفهوم «زمان اساطیری» در شعر شاملو و اخوان ثالث

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد لرستان

2 گروه ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبایی،ایران

3 گروه ادبیات فارسی، واحد خرم آباد، دانشگاه آزاد اسلامی ،ایران،

چکیده

در گذشته ایرانیان، چرخۀ هستی را زمانی دوازده­هزارساله می­دانسته­اند و این دوازده‌هزارسال را به چهار بخش تقسیم می‌کردند؛ در آغاز، جهان روشنی و تیرگی از هم جدا بود تا اینکه، اهریمنان به سرزمین روشنی تاختند و آن را به تباهی کشیدند و نیکی را با بدی درآمیختند. در دورۀ پایانی، قرار است که آفرینش دوباره به سمت پالودگی و پیراستگی برود و آلودگی و بدی از دنیا رخت بربندد. باور به این چرخۀ چندهزارساله در ذهن و ضمیر ناخودآگاه ایرانیان باقی مانده و بازتاب این اعتقاد را در آثار شاعران و نویسندگان به شکل­های مختلف می­توان دید. از جملۀ این شاعران، احمد شاملو (1379 – 1304) و مهدی اخوان ثالث (1369- 1307) هم گاهی در اشعارشان، به مناسبت­های مختلف، اعتقاد خود را به این چرخه، نشان می­دهند. شاملو و اخوان نیز به گذشته­ای نیک که در آن بدی و آلودگی وجود نداشت، معتقدند و همچنین به آینده­ای که در آن بدی وجود ندارد و همه چیز خوبی است، چشم دوخته­اند. آنان از حال تکراری می­نالند و در انتظار آن آیندۀ همه‌خوبی هستند؛ در دورۀ سه‌هزارسالۀ دوم که هنوز نیکی و بدی با هم آمیخته نشده، گذشته، نیک است. این امر، در ذهن شاعران رسوخ کرده و بر زبان آنان جاری می‌شود؛ دورۀ سه‌هزارسالۀ سوم که بدی و نیکی درآمیخته­اند و دنیا خاکستری شده، زمان و زبانِ حالِ شعرِ شاملو و اخوان است و امید به آینده‌ای نیک و پالوده از هرگونه بدی، سه­هزارسالۀ پایانی این چرخۀ دوازده‌هزارساله است که از ناخودآگاه شاعران بر زبان آنان جاری می­شود. در این تحقیق، به شیوۀ تحلیلی‌ـ‌توصیفی، بازتاب باورها و اعتقادات شاملو به این چرخۀ اسطوره­ای، بررسی شده و نشان داده شده است که در برخی موارد، شاملو تحت تأثیر اساطیر بابل و اخوان تحت تأثیر اساطیر ایرانی است؛ در برخی موارد نیز هر دو تحت تأثیر فضای ذهنِ اسطوره‌ایِ مشرق‌زمین‌اند، و در مواردی نیز اسطوره‌های حاکم بر ذهن آنها جهانی است و متعلّق به هیچ قومیّت و ملّیّتی نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
1 .
2 .
3 .
آقانبی قلهکی، مینا. (1388). زبان تصویری: زمان و مکان اساطیری و نمادهای آن. کتاب ماه هنر. شماره 132. ص 107- 102.
امامی، صابر. (1384). «اسطوره‌های شاملو»، شعر، شمارۀ 45، صص 19- 15.
امینی، محمدعلی. (1379). گذری بر اسطوره‌های شعر شاملو. مجلۀ شعر. شمارۀ 28. ص 76 – 79.
الیاده، میرچا. (1362). چشم­اندازهای اسطوره. ترجمۀ جلال ستاری. چاپ اوّل. تهران: توس.
الیاده، میرچا . (1384). اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: قطره.
الیاده، میرچا . (1392). چشم انداز اسطوره. چاپ سوم. تهران: انتشارات توس.
اخوان ثالث، مهدی. (1360)، از این اوستا، چاپ پنجم، تهران: مروارید.
اخوان ثالث، مهدی. (1379)، ارغنون، چاپ یازدهم، تهران: مروارید.
اخوان ثالث، مهدی. (1390)، سه کتاب: در حیاط کوچک پاییز، در زندان زندگی می­گوید: امّا باز باید زیست...، دوزخ، امّا سرد، چاپ شانزدهم، تهران: زمستان.
اخوان ثالث، مهدی. (1390)، آخر شاهنامه، تهران: زمستان.
جعفری جزی، مسعود. (1398)، «تغییر جایگاه شاعران در تاریخ ادبیات (10)»، بخارا، شمارۀ 131، ص 54-37.
تفضّلی، احمد. (1397). تصحیح و ترجمۀ سوتکر و ورشت مانسرنسک از دینکرد نهم. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ نخست. تهران: دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
حاجی‌پور طالکوهی، زلیخا. (1391)، «بررسی تطبیقی مفهوم زمان در شعر شاملو و آدونیس»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد در رشتۀ زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه بیرجند.
حافظ، شمس­الدّین محمّد. (1362). دیوان حافظ. تصحیح پرویز ناتل خانلری. تهران: خوارزمی.
دلیری، فاطمه و همکاران. (1396)، »تطبیق الهام‌ژذیری مهدی اخوان ثالث و عبدالوهاب بیاتی از اسطوره «سیزیف»»، مطالعات ادبیّات تطبیقی، شماره 46، صص 251- 235.
رشیدیان، بهزاد. (1370). بینش اساطیری در شعر معاصر. چاپ اوّل. تهران: نشر گستره.
ساندرز، ن.ک. (1375)، بهشت و دوزخ در اساطیر بین‌النهرین، ترجمۀ ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: فکر روز.
ستاری، جلال. (1376). اسطوره در جهان امروز. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
سعادت، اسماعیل. (1395). دانشنامۀ زبان و ادب فارسی. جلد اوّل. چاپ دوم. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
شاملو، احمد. (1372). هوای تازه، چاپ هشتم، تهران: نگاه.
شاملو، احمد . (1379). باغِ آینه، چاپ نهم، تهران: زمانه.
شاملو، احمد . (1396). مجموعۀ آثار (دفتر یکم: شعرها). چاپ سیزدهم. تهران: نگاه. 
شایگان، داریوش. (1393). بت‌های ذهنی و خاطرۀ ازلی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1397)، این کیمیای هستی، چاپ اوّل، تهران: سخن.
صفی‌پوری، عبدالرحیم بن عبدالکریم. (1396). منتهی الأرب فی لغات العرب. مقدّمه، تصحیح، تعلیق و فهارس: علی‌رضا حاجیان نژاد. چاپ اوّل. تهران: انتشارات سخن.
ضیمران. محمد. (1395). گذار از جهان اسطوره به فلسفه. چاپ پنجم. تهران: انتشارات هرمس.
فاضلی، محمّدتقی. (بی­تا). رستاخیز انتظار در آیین ایران باستان. مجلّۀ پاورقی فرهنگ و هنر و اندیشه.
فرزانه، سید بابک و علی علی‌محمد. (1391). اسطوره در شعر أدونیس و شاملو. فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی. شماره 29. ص
فردوسی، ابوالقاسم. (1393). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. چاپ پنجم. تهران: دایره­المعارف بزرگ اسلامی.
کربن، هانری. (1394). زمان ادواری در مزدیسنا و عرفان اسماعیلیه. تألیف و ترجمۀ انشاءالله رحمتی. چاپ نخست. تهران: سوفیا.
کزّازی، میرجلال‌الدّین. (1380). ازگونه‌ای دیگر. جستارهایی در فرهنگ و ادب ایران. چاپ دوم. تهران: نشر مرکز.
کزّازی، میرجلال‌الدّین . (1376). پرنیان پندار. چاپ اول. تهران: انتشاران روزنه.
کزّازی، میرجلال‌الدّین. (1372). رؤیا، حماسه، اسطوره. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
کزّازی، میرجلال‌الدّین (1388).  مازهای راز. تهران: مرکز.
مختاری، محمد. (1379). اسطورۀ زال. چاپ دوم. تهران: انتشارات توس.
معصومی، رسول و اوجاق علی‌زاده. (1396). خوانش حماسۀ نو در عاشقانه‌های مهدی اخوان ثالث. مجلۀ پژوهش‌نامۀ ادب حماسی. سال سیزدهم. شمارۀ 24. صص 169 – 186.
یاحقّی، محمّدجعفر. (1355). اسطوره در شعر امروز ایران. مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد. سال دوازدهم. شمارۀ چهارم. ص 809- 781.