تحلیل تطبیقی تصاویر بلاغی عشق، غم و مرگ در اشعار سهراب سپهری و مولوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ادبیات عرفانی دانشگاه بین المللی امام خمینی قزوین

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین،

3 استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین

چکیده

از میان شاعران صاحب سبک معاصر، سهراب سپهری شاعری است که شعرهایی با رنگ و بو و نگرش عرفانی دارد. با توجّه به عرفانی بودن برخی از این اشعار و نیز سرآمد بودن سپهری در میان شاعران عصر خود، بررسی مقایسه­ای میان عناصری چون عشق، غم و مرگ در اشعار سپهری و مولوی می­تواند نشان دهد چه شباهت­ها و تفاوتهایی در نگاه این دو شاعر وجود دارد. این سه عنصر از عناصر اصلی و مفاهیم مشترک انسانی است که نوع نگاه شاعران به این مفاهیم می­تواند بیانگر تفاوت­ها و تشابه­های اندیشگانی آن­ها باشد به خصوص که هر دو شاعر نیز گرایش و تمایلات عرفانی دارند. این پژوهش به دلیل تفاوت در حجم آثار دو شاعر کیفی است و استفاده از جدول، تنها به دلیل سامان دادن و ایجاد نظم در بررسی و تحلیل داده­هاست. در این پژوهش، از تمام اشعار سپهری و سه دفتر اول مثنوی استفاده شده است. همچنین، برای رسیدن به این هدف از ابزار «تشبیه» استفاده شده است؛ زیرا تصاویر بلاغی و به ویژه تشبیه، نشان دهندۀ تصوّرات هنرمند از خود و هستی است و نسبت به بیان مستقیم این مزیّت را دارد که با ناخودآگاه شاعر نیز در ارتباط است. بررسی­ها در این پژوهش نشان می­دهد که سپهری نسبت به مولوی، از طبیعت، به عنوان مشبه­به بیشتر استفاده کرده و عالی­ترین پدیده­ها و عناصر را به طبیعت و عناصر آن تشبیه کرده است. این نکته، نشان می­دهد که خداوند و طبیعت در تصوّرات سپهری و عرفان طبیعت­گرای او همدوش و برابرند. درحالی که مولوی در تشبیهات خود از مشبّه­به­های مربوط به طبیعت به گونه­ای استفاده کرده است، که نشان می­دهد طبیعت، بالاترین پدیده نیست و در تصوّرات او امری متعالی که فراتر از طبیعت و نیروهای آن است، وجود دارد. همچنین، این پژوهش نشان می­دهد که نگرش مولوی و سپهری به سه بن­مایۀ «عشق»، «غم» و «مرگ»، به هم شبیه و نزدیک است. هر دو شاعر، به غم و مرگ، نگاهی مثبت دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
1 .
2 .
3 .
قرآن کریم
اسپرهم، داوود و تصدیقی، سمیه (1397). «استعاره شناختی عشق در مثنوی مولانا»، متن پژوهی ادبی، دوره 22، شماره 76. ص87-114.
امین، احمد و صادقی، علی اصغر (1397). «جایگاه غم و شادی در مثنوی مولانا و مقایسۀ چند دیدگاه متفکر گذشته و امروز، کنفرانس بین­المللی مطالعات زبان، ادبیات و فرهنگ، تفلیس، کشور گرجستان».
بینا (1390). اصطلاحات صوفیان؛ مرآت عشاق، تصحیح مرضیه سلیمانی، تهران: اتشارات علمی و فرهنگی، چ دوم.
پارساپور، زهرا و فتوحی، فرناز (1392). «تأثیرپذیری سهرب سپهری از عرفان شرق در حوزۀ اخلاق زیست محیطی»، فصلنامۀ ادبیات پارسی معاصر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال سوم، شماره چهارم. ص19-36.
جلال­الدین محمد، مولوی (1378). مثنوی معنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: پژوهش، چ پنجم.
جلال­الدین محمد، مولوی (1388). کلیات شمس تبریزی، تصحیح بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: صدای معاصر، چ پنجم.
چیتیک، ویلیام (1389). راه عرفانی عشق، ترجمۀ شهاب­الدین عباسی، تهران: پیکان، چ پنجم.
چیتیک، ویلیام (1394). عشق الهی، ترجمۀ سید امیرحسین اصغری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ اول.
د.یالوم، اروین (1395). روان­درمانی اگزیستانسیال، ترجمۀ دکتر سپیده حبیب، تهران: نی، چ هفتم.
سپهری، سهراب (1383). هشت کتاب، تهران: طهوری، چ سیزدهم.
سجادی، سیدجعفر (1393). فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری، چ دهم.
شبستری، محمود بن عبدالکریم (1382). گلشن­راز، تصحیح کاظم دزفولیان، تهران: طلایه، چ اول.
شریفیان، مهدی، (1386). «بررسی فرآیند نوستالوژی در اشعار سهراب سپهری»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال پنجم، شماره هشتم.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1393). صور خیال در شعر فارسی، تهران: آگه، چ هفدهم.
شمیسا، سیروس (1382). نگاهی به سپهری، تهران: 1382، چ هشتم.
شمیسا، سیروس (1386). بیان، تهران: میترا. چ دوم.
شهباز، محسنی، (1391). «مرگ از نگاه مولوی»، فصلنامه علمی- پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات و زبان­های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال چهارم، شماره 13، ص129-140.
شیمل، آنه­ماری (1389). شکوه شمس، ترجمۀ حسن لاهوتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ ششم.
عباسی، زهرا و امین خسروی (1396). «بررسی مفهوم تکاملی مرگ در اشعار مولانا براساس نظریۀ استعاره شناختی مدل فرهنگی استعاره زنجیره بزرگ»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، سال نهم، شماره 17، ص7-30.
فرانکلین، ساموئل اس (1392). روان­شناسی شادی، ترجمۀ علیرضا سهرابی و دکتر فرامرز سهرابی، تهران: پندار تابان، چ اول.
فروم، اریک (1394). انسان برای خویشتن، ترجمۀ اکبر تبریزی، تهران: بهجت، چ ششم.
کاشانی، عبدالرزّاق (1391). اصطلاحات صوفیه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی، چ چهارم.
کمپانی زارع، مهدی (1396). مرگ­اندیشی از گیل­گمش تا کامو، تهران: نگاه معاصر، چ اول.
مزیدی، محمدجعفر، (1395). «تطبیق اندیشه­های عرفانی مولانا و سهراب سپهری»، دومین همایش بین­المللی شرق­شناسی، مطالعات ایرانی و بیدل­پژوهی، هند، موسسه سفیران فرهنگی مبین.
نراقی، آرش (1393). حدیث حاضر و غائب، تهران: نگاه معاصر، چ دوم.
نوروزی داودخانی، نورالله (1391). «معانی، تصاویر و تعابیر مرگ در اشعار سهراب سپهری و فریدون توللی»، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال دهم، شماره هجدهم. ص185 -196.
یثربی، سید یحیی (1382). فلسفۀ عرفان، قم: بوستان کتاب، چ پنجم.
یثربی، سیدیحیی (1385). طربناک آب، تهران: علم، چ اول.