قرائتی لکانی از غزل «ماه و پلنگ» حسین منزوی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

2 استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

3 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه

چکیده

مقالۀ حاضر مفهوم عشق را مطابق با مدل نظری لکان در غزل «ماه و پلنگ» حسین  منزوی بررسی می‌کند. نظریات لکان، مبتنی بر مفاهیم بنیادین روانکاوی فرویدی است که با خوانشی خلاقانه از مفهوم ضمیر ناخودآگاه، به تکمیل و تعدیل نظریات روانکاوی کلاسیک می‌پردازد. از نظر لکان ناخودآگاه بدون زبان وجود ندارد و از طریق زبان است که میل پا به عرصۀ ظهور می‌گذارد. تأکید و توجه بر ماهیت زبانی ناخودآگاه، ناخودآگاه لکانی را از ناخودآگاه فردی فروید و ناخودآگاه جمعی یونگ جدا می‌کند. ناخودآگاه لکانی اثر نظام نمادین ترا‌‌فردی (Trans-individuol) بر سوژه است. در این پژوهش، ابتدا نظریه‌های لکان را دربارۀ رشد روانی سوژه و مفاهیم وابسته به آن در رابطه با «ساحت خیالی» و «ساحت نمادین» به اختصار تبیین خواهیم کرد و سپس در بخش پایانیِ این نوشتار، کاربردپذیریِ این مفاهیم را در غزل مشهور «ماه و پلنگ» حسین منزوی خواهیم سنجید. کلیت شعر بازنمایی نمادین شکست سوژۀ شعری در دستیابی به ابژۀ عشق است. در این شعر، سوژه/ شاعر در «امر خیالی» در اتّحاد و یگانگی با مادر به سر می‌برد؛ سپس در «امر نمادین» که حاکمیت زبان و انفصال از «امر خیالی» است، گرفتار می‌آید و با «فقدان» روبرو می‌شود. در اینجاست که دچار ضایعة حیث واقع شده و از سازوکار «جابجایی» بهره می‌گیرد تا بر آن جدایی غلبه کند اما آن اتحاد پیشین دیگر دست یافتنی نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
1 .
2 .
3 .
ابراهیمی، رضا(1390). «خوانش شعر«ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» فروغ فرخزاد از دیدگاه تحلیل روانکاوی ژاک لکان»، فصلنامۀ پژوهشی زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال سوم، شمارۀ 9. صص 1 تا 24
اونز، دیلن(1385). فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روانکاوی لکانی، ترجمۀ مهدی رفیع و پارسا. چاپ اول، تهران: انتشارات گام نو
ایستوپ، آنتونی (1382). ناخودآگاه، ترجمۀ شیوا رویگریان، تهران: نشر مرکز.
پاینده، حسین (1388). «نقد شعر زمستان از منظر نظریۀ روان کاوی لاکان»، فصلنامۀ زبان و ادب پارسی، زمستان 88، شماره 42، ص 46-27.
پیر کلرو، ژان(1385). واژگان لکان، کرامت موللی، چاپ اول، تهران: نشر نی
پین، مایکل(1380). لکان، دریدا، کریستوا، ترجمۀ پیام یزدان‌جو، تهران: نشر مرکز.
دزفولیان، کاظم، فؤاد مولودی و حامد یزدخواستی (1388). «نقد روان کاوی بر شعر هملت شاملو»، ادب پژوهی، پاییز 88، شماره 9، ص 69-78.
ژیژک، اسلاوی (1392). کژنگریستن، ترجمۀ مازیار اسلامی و صالح نجفی، تهران: نشر رخداد نو.
شوالیه، ژان وآلن گربران(1379). فرهنگ نمادها، سودابه فضایلی، جلدهای 2و4، تهران: جیحون
فرضی، سارا (1392). خیالات جان، تجربۀ عرفانی در آینۀ لکانی، تهران: نگاه معاصر.
ـــــــــــ و سید مهدی زرقانی(1388). «تحلیل انقلاب روحی سنایی بر اساس نظریۀ ژاک لکان»، جستارهای ادبی، سال چهل و دوم ،1388، شماره 166، ص 87-110.
 ـــــــــــ و مهدخت پور خالقی (1389). «تأویل حکایت دو زاهد از تاریخ بیهقی بر اساس نظریۀ ژاک لکان»، جستارهای ادبی، سال چهل و دوم، 1389، شماره 164.
فیروزیان، مهدی(1390). از ترانه و تندر، زندگی، نقد و تحلیل اشعار حسین منزوی، تهران: سخن
کوپر، جی سی(1379). فرهنگ مصور نمادهای سنتی، ملیحه کرباسیان، تهران: فرشاد
محسنی، محمد‌رضا(1386). «ژاک لکان، زبان و ناخودآگاه»، پژوهش زبان‌های خارجی، شمارۀ 38، تابستان، صص 98-85
منزوی، حسین(1390). مجموعۀ اشعار، به کوشش حسین فتحی، تهران: نگاه
موللی، کرامت (1390). مبانی روانکاوی فروید لکان، تهران: نشر نی.
هومر، شون(1394). ژاک لکان، مترجمین: محمدعلی جعفری و سیدمحمدابراهیم طاهایی، تهران: ققنوس.
Lacan, Jacques. (1966). Le stade du miroir comme formation de la function du “je”.Paris: Le seuil
Eagleton, Terry. (1997).Literary Theory: An Introduction. 2nd ed. Oxford: Blackwell.
Lane, Richard J. (2006). Fifty Key Literary Theorist. London: Routledge.
Makaryk, Irena R. (1997). Encyclopedia of Contemporary Literary Teory: Approaches, Scholars, Terms. Torento: University of  Toroto Press.
Wright, Elizabeth. (1998). Psychoanalytic Criticism: A Reappraisal. 2nd ed. Cambridge: Polity Press.