مرور انتقادیِ کتب نقد ادبی در زمینه آبشخورهای نقد

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

چکیده

تقریباً همۀ مولفان کتُب نقدِ ادبی درایران ازاستاد زرینکوب تا متاخّران(شمیسا، امامی، غلامحسین­زاده، درگاهی، بشردوست، شایگان­فر و...) همه یا بخشی ازکتاب خود را به بررسی آثار، منابع و آبشخورهای «نقد ادبی درگذشته» اختصاص داده­اند. به­رغم منظرها و رویکردهای مختلف مولفان، با مقایسه و جمع­بندی مطالب این کتب درباب گذشته نقد ادبی در ایران می­توان به یک آرشیو ِمحدود و مشخص برپایه«ذخیره ذهنی مشترک» دست یافت.این آرشیو معین و در حقیقت گفتمانی با تفاوت­های نه­چندان چشمگیر، محدود است به کتبی چون «قابوس­نامه، چهارمقاله، ترجمان­البلاغه، المعجم، حدائق­السحر، معیار­الاشعار، بهارستان، یا تذکره­ها (تذکره­الشعرا، لباب­الالباب، آتشکده آذر، تذکره نصرآبادی و...) یا «نقد شاعران بر یکدیگر که عمدتا بر پایه تفاخر، رقابت، حسادت و یا تعارفات» رقم خورده است مانند ستایش شهید و رودکی از شعر یکدیگر یا جدال لفظی و مقابلۀ عنصری  با غضائری یا طعن فلان شاعر بر دیگری. مولفان درباب دسته­بندی و گونه­شناسی انواع نقد درگذشته نیز غالبا به رویّه مشابهی عمل کرده­اند و به نقدهای «لفظی و لغوی، بلاغی، شکلی/ صوری، سرقات ادبی و توارد، نقد ذوقی و فنی» اشاره کرده­اند. درباب تعلیل بی­رمق بودن و فقر نقدِ ادبی درگذشته نیز با استدلال­ها و دلایل مشابهی مانند طرح نظریه­های «معطوف به استبداد ایرانی( قاضی مرادی و سیف و ...)، انسداد و انحطاط، فروکش­کردن خردگرایی، طرد گفت­وگومندی، رواج بینش اشعری­گری، رونق تصوف و تفکر شاعرانه و بینش شهودی» مواجه می­شویم. دراین مقاله می­کوشیم تا از رهگذر نقد مبانی و مفروضات و قراردادهای نانوشتۀ این کتب و پیش­کشیدن تاملات انتقادی کتب نقد و نظریه ادبی غربی و نوع مواجهه غربی­ها با میراث خود و مقایسه­اش با مواجهه منتقدان ما با نقدِ ادبی به مثابه امری تک­افتاده، به نقد این آرشیو بپردازیم. تاریخ نظریه و نقد ادبی غربی از یونان تا اکنون، گواه حرکت کوچگرانه و انتقالِ استعاری نظریه­ها و مفاهیم از حوزه­ای به حوزه­ای دیگراست. توجه به متون کلامی- فلسفی، اصولی، تفسیری، عرفانی به­مثابه دستگاه­های فکری­ای که به مقولاتی چون « معنا، لفظ، زبان، زمان، فهم، تاویل، نص، تمثیل، تجربه، وجود، جمال، معرفت، اخلاق و سیاست» پرداخته­اند می­تواند فضاهای جدیدی را بگشاید و شبکه­ گسترده نقد را  به مثابه کنشی فرهنگی و تاریخی بازنماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
.
اسپیواک، گایاتری چاکراورتی( 1398).  نظریه در حاشیه، ترجمه پیمان خان­محمدی، تهران: نشر بان.
استات، اندرو(1389 ). کُمدی، بابک تبرایی، تهران: چشمه.
امامی، نصرالله( 1385). مبانی و روش­­های نقد ادبی، تهران: نشر جامی.
ایگلتون، تری (1398). ایدئولوژی زیباشناسی، مجید اخگر، تهران: بیدگل.
ایگلتون، تری (1380). پیش­درآمدی بر نظریه ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
برلین، آیزایا (1385).  مجوس شمال (یوهان گئورگ هامان و خاستگاه­های عقل­ناباوری جدید)، ترجمه رضا رضایی، تهران: ماهی.
 
بشردوست، مجتبی (1390). موج و مرجان؛ رویکردهای نقد ادبی در جهان جدید و سرگذشت نقد ادبی در ایران، چاپ اوّل، تهران: سروش.
بووی، آندره (1386). زیبایی­شناسی و ذهنیت از کانت تا نیچه، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر
پارسا، مهدی (1393). دریدا و فلسفه، تهران: نشر علمی.
تاتارکیِویچ، و (1381). فرم در تاریخ زیبایی­شناسی، ترجمه کیوان دوستخواه، فصلنامه هنر، شمار 52، صص 42-61.
توفیق، ابراهیم و دیگران (1398). نامیدن تعلیق، برنامه­ای پژوهشی  برای جامعه­شناسی تاریخی انتقادی درایران، تهران: مانیا هنر.
جیمسون، فردریک (1393). کاپیتال، خوانشی از جلد یکم، ترجمه عباس ارض­پیما، تهران: نشر دیبایه.
خالقی، احمد (1382). قدرت، زبان، زندگی روزمره در گفتمان فلسفی-سیاسی معاصر، تهران: گام نو.
دریدا، ژاک (1392). گفت‌وگو با ژاک دریدا در هر «نه» یک «آری» وجود دارد، نیکهیل پادگوانکار، ترجمه محمدحسین واقف، روزنامه بهار.
دیلتای، ویلهلم (1394). شعر­و­تجربه [نقّادی­هنر]، ترجمۀ منوچهر صانعی درّه­بیدی، چاپ اوّل، تهران: ققنوس.
زرینکوب، عبدالحسین (1361). نقد ادبی، تهران، امیر کبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). «رستاخیز کلمات» درس­گفتارهایی درباره نظره ادبی صورتگرایان روس، تهران: سخن.
شمیسا، سیروس (1380). نقد ادبی. تهران: فردوس.
فرهادپور، مراد (1386) بادهای غربی، گزیده­ای از گفتگوها و سخنرانی­ها، تهران: هرمس.
--------- (1379). چگونگی ساخته شدن مفهوم سنت در عصر مدرن مجله بیدار. شمار صفر. 87 تا 96.
-------- (1380). نکاتی چند در باب مفهوم فرم، مجله کتاب ماه، شماره­های 52 و53.
فتح طاهری، علی، پارسا، حمزه (­1391). بررسی مفهوم کورا در اندیشه کریستوا  با نظر به رسالة تیمائوس افلاطون، حکمت ­و فلسفه، شماره اول، 77-92.
فیشر، ارنست (1386). ضرورت هنر در روند تکامل اجتماعی، ترجمه فیروز شیروانلو، تهران: توس.
کارلونیة ژان کلود، کلود فیلو، ژان کلود (1394). نقد ادبی، ترجمه نوشین پزشک، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
کریچلی، سایمون (1389). در «فلسفه به مثابه روش؛ جستارهایی فلسفی در عصر کنونی»، ویراسته هاوی کارل و دیوید گامز، ترجمه  سید محمد کاظم علوی و همکاران، تهران : پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
کَسِدی، استیون (1388­). گریز از بهشت، سرچشمه­های نقد و نظریه ادبی جدید، ترجمه رحیم کوشش، نشر سبزان.
کلیگز، مری (1388). درسنامۀ نظریۀ ادبی، ترجمۀ جلال سخنور و همکاران، چاپ اوّل، تهران: نشر اختران.
گادامر، هانس، گئورگ (1393). ادبیات وفلسفه در گفت­وگو، به کوشش رابرت پاسلیک، ترجمه، تقریر و شرح، زهرا زواریان، ویرایش بیژن عبدالکریمی . تهران: نشر نقش و نگار(چاپ دوم).
---------------- (1377). افلاطون و شاعران، یوسف اباذری، ارغنون،شماره  14 ، صص 49- 80.
لامارک، پیتر (1396). فلسفه ادبیات، ترجمه میثم محمدامینی، تهران: فرهنگ نشر نو با همکاری نشر آسیم.
محبّتی، مهدی (1388). از معنا تا صورت، جلد اوّل، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سخن.
مرادی، محمد علی(1397). تفکر در تنگنا؛ جستارهایی در علوم فرهنگی، به کوشش رضا نساجی، تهران: نقد فرهنگ.
مک­آفی، نوئل(1384). ژولیا کریستوا، ترجمه مهرداد پارسا، تهران: نشر مرکز.
مک­کواری، جان (1382). الهیات اگزیستانسیالیستی: مقایسه هیدگر و بولتمان، ترجمه مهدی دشت بزرگی، قم: بوستان کتاب.
موحد، ضیاء(1394). تاملاتی در منطق ابن سینا و سهروردی، ضیا موحد، تهران: هرمس با همکاری موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
وحدت، فرزین (1383). رویایی فکری ایران و مدرنیت، ترجمه مهدی حقیقت خواه. تهران: ققنوس.
وِلک، رِنه (1373). تاریخ نقد جدید(1)، ترجمه سعید ارباب شیروانی، تهران:  نیلوفر.
هارلند،ریچارد (1396). دیباچه­ای تاریخی برنظریه افلاطون تا بارت، ترجمه بهزاد برکت، تهران: ماه و خورشید.
هال، ورنون (1395). تاریخچه نقد ادبی، ترجمه احمد همیت، تهران: روزنه.