تحلیل گفتمان سیاستْ در رمان «با شبیرو» نوشتۀ محمود دولت‌آبادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دانشیار زیان و ادبیات فارسی دانشگاه علامه طباطبائی

3 دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی

چکیده

محمود دولت‌آبادی، رمان «با شبیرو» را در سال 1351 به چاپ رسانده است. آثار فرهنگی و به‌ویژه ادبی، برآیند موقعیت و بافت اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی و همچنین گفتمان‌های سیاسی موجود در جامعه هستند؛ ازاین‌رو، در این پژوهش، با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی (بر پایۀ اندیشه‌های جیمز پل جی و نورمن فرکلاف)، به تحلیل گفتمانِ سیاست در رمان «با شبیرو» پرداخته شده است. این رمان متأثر از گفتمان چپ (مارکسیسم و کمونیسم) و حزب توده به نگارش درآمده و در آن، زندگی دردناک انسان‌های فقیر، اعتصاب کارگران، زندگی و فعالیت مبارزان سیاسی و زندانی و سرکوب شدن آنان و همچنین سختی‌ها و دشواری‌هایی که متوجه خانوادۀشان می‌شود، به نمایش گذاشته شده است. استعمارستیزی، غرب‌ستیزی، محکوم­کردن دخالت­های بیگانه، به‌ویژه انگلیس، لزوم استقلال سیاسی کشور، استبدادستیزی، مخالفت با حکومت و وضعیت موجود، مبارزه با فقر و بی‌عدالتی، انتقاد از سیستم اداری و سیاست‌های دولت، تعهد دربرابر مردم، طرف‌داری از طبقۀ کارگر و گروه‌های در حاشیه و بی‌بهره از قدرت، از جمله ایدئولوژی‌های موجود در این رمان است. آگاهی کامل از بافت تاریخی- سیاسی که اثر ادبی در بستر آن شکل گرفته است، موجب فهم همه‌جانبه‌تری از اثر و چراییِ خلق آن می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
1 .
2 .
3 .
آبراهامیان‌، یرواند (۱۳۸۴). ایران‌ بین‌ دو انقلاب: درآمدی‌ بر جامعه‌شناسی‌ سیاسی‌ ایران‌ معاصر، ترجمۀ احمد گل‌محمدی‌ و محمدابراهیم‌ فتاحی‌ ولیلایی‌، چ یازدهم. تهران‌: نی‌.
‏‫ابوالحمد، عبدالحمید (۱۳۹۱). رمان سیاسی در ایران، چ اول. تهران: چاپخش.
امینی‌، علی‌اکبر (۱۳۹۰). گفتمان ادبیات سیاسی ایران در آستانۀ دو انقلاب، ویرایش دوم، چ دوم، تهران: اطلاعات.
‏‫بجنوردی وحید، فریده (۱۳۹۵). تحلیل گفتمان انتقادی: بررسی اثر «با شبیرو» محمود دولت‌آبادی: رویکرد ون‌لیوون. استاد راهنما: ویدا شقاقی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان‌شناسی همگانی، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی تهران.
‏‫‏‫پاینده‌، حسین‌ (۱۳۹۳). گشودن رمان ‏: رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی، چ دوم، تهران: مروارید.
تلطف، کامران (۱۳۹۴). سیاست نوشتار: پژوهشی در شعر و داستان معاصر، ترجمۀ مهرک کمالی، چ اول، تهران: نامک.
‏‫جوادی یگانه، محمدرضا و ‌تفنگ‌سازی، بشیر (۱۳۹۱). «تأثیر حزب توده در ادبیات داستانی ایران (1332- 1357)»، جا‌معه‌شناسی هنر ‌و ‌ادبیات، سال دوم، شمارۀ 4، پاییز و زمستان، صص 1-20.
‏‫چهل‌تن، امیرحسن (۱۳۹۶). محمود دولت‌آبادی، چ اول. تهران: نگاه.
‏‫چهل‌تن، امیرحسن و فریاد، فریدون (۱۳۸۰). ما نیز مردمی هستیم: گفت‌وگو با محمود دولت‌آبادی، چ سوم، تهران: چشمه- فرهنگ معاصر.
دستغیب‌، عبدالعلی‌ (۱۳۷۸). نقد آثار محمود دولت‌آبادی‌، چ اول، شیراز: ایما.
‏‫دولت‌آبادی، محمود (۱۳۵۷). با شبیرو، چ دوم، تهران: گلشایی.
‏‫شهپرراد، کتایون (۱۳۸۲). رمان، درخت‌ ه‍زار ری‍ش‍ه‌: ب‍ررس‍ی‌ آثار داس‍ت‍ان‍ی‌ م‍ح‍م‍ود دولت‌آبادی‌ از آغاز ت‍ا ک‍ل‍ی‍در، ترجمۀ آذین ح‍س‍ی‍ن‌زاده‌، چ اول، تهران: م‍ع‍ی‍ن- ‌ان‍ج‍م‍ن‌ ای‍ران‌ش‍ن‍اس‍ی‌ ف‍ران‍س‍ه‌ در ای‍ران‌.
‏‫شیری، قهرمان (۱۳۹۶). روایت روزگار: نگاهی به کارنامۀ محمود دولت‌آبادی؛ شناخت‌نامه، خلاصۀ آثار، نقد اثر، چ اول، تهران: ورا.
‏‫طاهری، قدرت‌الله (۱۳۹۱). «رد پای ایدئولوژی در آثار اولیۀ محمود دولت‌آبادی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، سال دهم، شمارۀ 24، بهار، صص 125-142.
‏‫فرکلاف‌، نورمن‌ (۱۳۸۹). تحلیل‌ انتقادی‌ گفتمان‌. ویراستۀ محمد نبوی‌ و مهران‌ مهاجر، ترجمۀ فاطمه‌ شایسته‌پیران‌، شعبان‌علی بهرام‌پور و همکاران، چ سوم، تهران‌: وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی‌، مرکز مطالعات‌ و تحقیقات‌ رسانه‌ها.
‏‫فلاوردو، جان و ریچاردسون، جان ای. (ویراستاران) (۱۳۹۷). راهنمای گفتمان‌شناسی انتقادی: ج 1. رویکردها، ترجمۀ گروه مترجمان؛ زیر نظر مجید خسروی‌نیک، سید علی‌اصغر سلطانی، چ اول، قم: لوگوس.
‏‫فوران، جان‌ (۱۳۹۲). مقاومت‌ شکننده: تاریخ‌ تحولات‌ اجتماعی‌ ایران‌ از سال‌ ۱۵۰۰ میلادی‌ مطابق‌ با ۸۷۹ شمسی‌ تا انقلاب‌، ترجمۀ احمد تدین‌، چ چهاردهم، ‏‫تهران‌: رسا.
‏‫قربانی‌، محمدرضا (۱۳۷۳). نقد و تفسیر آثار محمود دولت‌آبادی‌، چ اول، تهران‌: آروین‌.
قیصری، ‌نورالله. (۱۳۸۵). «گفتمان سیاسی حضرت امام خمینی (س) و گفتمان‌های رقیب»، پژوهشنامۀ متین، سال هشتم، شمارۀ 30، بهار، صص 145-183.
‏‫گودرزی، محمدرضا (۱۳۸۶). بازتاب سیاست در ادبیات داستانی ایران از 1376 تا پایان آبان ماه 1383، چ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
مهاجر، مهران و نبوی، محمد (۱۳۹۳). به‌سوی زبان‌شناسی شعر، ویرایش دوم، چ اول، تهران: آگه.
‏‫مهرآئین، مصطفی (۱۳۹۶). درس‌گفتار تحلیل گفتمان (هنر)، تهران، موزۀ ملک.
‏‫مهرآئین، مصطفی (۱۳۹۲). درس‌گفتار نظریه و روش تحلیل گفتمان، تهران، مؤسسۀ رخداد تازه.
میرصادقی، جمال (۱۳۹۴). ادبیات داستانی، ویرایش؟، چ هفتم، تهران: سخن.
‏‫میرصادقی‌، جمال‌ و میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت‌ (۱۳۸۸). واژه‌نامۀ هنر داستان‌نویسی: فرهنگ تفصیلی اصطلاح‌های ادبیات داستانی، ویرایش دوم، چ دوم، تهران: کتاب مهناز.
‏‫میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (۱۳۹۴). رمان‌های معاصر فارسی: پیرنگ، شرح و تفسیر (1315- 1387)، ویرایش دوم، چ اول، تهران: نیلوفر.
‏‫میرعابدینی، حسن (۱۳۸۶الف‌). صد سال داستان‌نویسی ایران، مجلد اول (جلد اول و دوم)، ویرایش دوم، چ چهارم. تهران: چشمه.
­­ میرعابدینی، حسن (۱۳۸۶ب‌). فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز، ویراستۀ کاظم فرهادی، چ اول، تهران: چشمه.
‏‫میلز، سارا (۱۳۹۲). گفتمان‌، ترجمۀ فتاح‌ محمدی‌، چ سوم، زنجان‌: نشر هزارۀ‌ سوم‌.
‏‫هادی، روح‌الله و عطایی، تهمینه (۱۳۸۸). «مبانی زیبایی‌شناختی رئالیسم سوسیالیستی»، زبان و ادبیات فارسی مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، سال هفدهم، شمارۀ 64، بهار، صص 125-148.
‏‫یارمحمدی، لطف‌الله (۱۳۹۱). درآمدی به گفتمان‌شناسی، چ اول، تهران: هرمس.
‏‫یورگنسن، ماریانه و فیلیپس، لوئیز (۱۳۹۲). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، چ سوم، تهران: نی.
Gee, James Paul (2011). An Introduction to Discourse Analysis: Theory and method, Third Edition, London and New York: Routledge.