شیوه‌ها و کارکردهای هنری حذف عناصر کلام در غزل‌های پست مدرن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره ی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه مازندران

چکیده

شعر معاصر ایران از نیما تاکنون، تحولات متعددی را از سر گذرانده است. یکی از این جریان­های نوآیین، پست مدرن است که در دهه­ی هفتاد تحت تأثیر تحولات غرب، در ادبیات فارسی مطرح شد. مؤلّفه­های بسیاری برای آن برشمرده­اند؛ اما مهم­ترین مؤلّفه­ای که شعر پست مدرن را از دیگر جریان­های ادبی متمایز می­گرداند، شالوده شکنی است که در قالب گرایش به بازی­های زبانی، معناگریزی، شکستن فرم، چندصدایی، گسست روایت و... نمود می­یابد. پست مدرن ها از میان عناصر شعر، بیش از همه به زبان و بازی­های زبانی گرایش دارند. آن­ها شیوه­های مختلفی را برای رسیدن به ایجاز و برجسته­سازی زبان به کار می­گیرند که یکی از رایج­ترین­شان، حذف­های پیاپی عناصر کلام است. این پژوهش می­کوشد تا بدین پرسش پاسخ دهد که شیوه­ها و انگیزه­های حذف در شعر پست مدرن کدامند؟ در این مقاله با بررسی غزل­های پست مدرن، شگردهای حذف در چهار شیوه شناسایی شده که عبارتند از: حذف فعل، حذف بخشی از کلمه، حذف جمله یا بخشی از آن و فشرده کردن جمله­ها. هم­چنین انگیزه های روان شناختی، تعلیق معنا، قافیه سازی، عینیت بخشی و نمایشی­کردن اندیشه های شاعرانه، ابهام افکنی، ایجازآفرینی و چندمعنایی را می­توان مهم­ترین کارکردهای هنری و بلاغی این گونه حذف­ها به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
چکیده [English]

.

1- احمدی، بابک(1374). مدرنیته و اندیشه­ی انتقادی، چ 2، تهران: مرکز.
2- احمدی گیوی، حسن؛ انوری، حسن(1390). دستور زبان فارسی 2، دو جلد، تهران: فاطمی.
3- اختصاری، فاطمه(1389). یک بحث فمینیستی قبل از پختن سیب زمینی­ها، مشهد: سخن­گستر.
4- الرمانی(1968). ثلاث رسائل فی مجازالقرآن،«النکت فی اعجاز القرآن»، مصر: دارالمعارف.
5- انصاری، بهمن(1395). معاشقه با کرگدن، تهران: پرتال جامع کتاب تاریخ.
6- انوشه، حسن(1381). فرهنگ نامه­ی ادب فارسی، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
7- باباچاهی، علی(1376). منزل­های دریا بی­نشان است، تهران: تکاپو.
8- باباچاهی، علی(1389). گزاره های منفرد، چ 2، تهران: دیبایه.
9- براهنی، رضا(1374). خطاب به پروانه­ها، تهران: مرکز.
10- تبلاب اکبرآبادی، محسن و علی صفایی سنگری(1391). «ساز و کار تعلیق در مقامات حمیدی»، مجله­ی زبان و ادبیات عربی، ش 6، صص 37-17.
11- تسلیمی، علی(1393). گزاره هایی در ادبیات معاصر ایران، تهران: اختران.
12- تفتازانی، سعدالدین(1411). مختصرالمعانی، قم: دارالفکر.
13- جرجانی، عبدالقاهر(1384). دلائل الاعجاز، ترجمه­ی سیدمحمد رادمنش، تهران: شاهنامه پژوهی.
14- خراسانی، محبوبه؛ داودی مقدم، فریده(1391). «سبک شناسی غزل پست مدرن»، نخستین همایش ملی پژوهش­های ادبی، دانشگاه شهید بهشتی، صص56-129.
15- خفاجی، ابی محمد عبدالله(1953). سرالفصاحه، تحقیق: عبدالمتعال صعیدی، مکتبه محمدعلی صبیح.
16- خلیلی، احمد(1393). «بررسی شعر پست مدرن فارسی»، فصل­نامه­ی تخصصی سبک شناسی نظم و نثر(بهار ادب)، س 7، ش 24، صص1-16.
17- خواجات، بهزاد(1384). «ادعای شاعران پست مدرن ایران»، نشریه­ی فجر، شماره 815 ، ص 45.
18- خیامپور، عبدالرسول(1344). دستور زبان فارسی، چ 5، تهران: شفق.
19- ریکور، پل(1375). زندگی در دنیای متن، ترجمه­ی بابک احمدی، تهران: مرکز.
20- زرکشی، بدرالدین محمدبن عبدالله(1408). البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالجمیل.
21- شایگان فر، حمیذرضا(1384). نقد ادبی، معرفی مکاتب نقد، تهران: دستان.
22- شفیعی کدکنی، محمّدرضا(1390). چراغ و آینه، تهران: سخن.
23- شمیسا، سیروس(1378). نقد ادبی، تهران: فردوس.
24- شیری، قهرمان(1391). ابهام، فریاد ناتمام، همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
25- صحرایی، رضا(1386). گریه روی شانه­ی تخم مرغ(مجموعه آثار برگزیده­ی نخستین جشنواره­ی غزل پست مدرن)، ناشرالکترونیک: کتابناک.
26- صفوی، کورش(1383). درآمدی بر معنی شناسی، چ 2، تهران: سوره­ی مهر.
27- ضیمران، محمّد(1386). ژاک دریدا و متافیزیک حضور، تهران: هرمس.
28- طاهری، قدرت الله (1384). «پست مدرنیسم و شعر معاصر ایران»، پژوهش­های ادبی، ش 8،صص29-50.
29- طیب، محمود(1389). «پست مدرنیسم در ادبیات و غزل فارسی»، کتاب ماه ادبیات، ش40، صص27-34.
30- فتوحی، محمود(1387). «ارزش ادبی ابهام از دو معنایی تا چند لایگی معنا»، مجله ی زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان، ش 62، س 16، صص37-17.
31- فرشیدورد، خسرو(1348). دستور امروز، تهران: صفی علیشاه.
32- قویمی، مهوش(1383). آوا و القا رهیافتی به شعر اخوان ثالث، تهران: هرمس.
33- کاوسی نژاد، سهیلا(1376). «حذف در زبان فارسی»، نامه­ی فرهنگستان، ش 12، صص 146-166.
34- کریمی کلایه، علی(1388). خانه­ای که وسط اتوبان است، تهران: مؤلّف.
35- مفتاحی، محمد(1384). «پست مدرن از نوع ایرانی»، نشریه­ی اسرار، 16مرداد، ص12.
 36- موسوی، سیدمهدی(1389). پرنده کوچولو نه پرنده بود نه کوچولو، مشهد: سخن­گستر.
37- موسوی، سیدمهدی(1382). فرشته­ها خودکشی کردند، تهران: مؤلّف.
38- میزبان، الهام(1389). بردن توله گرگ­ها به مهد کودک، مشهد: سخن­گستر.
39- ندرلو، بیت الله(1390). «نظریه­ی بازی­های زبانی ویتگنشتاینیک نظرگاه فلسفی پست مدرن در باره­ی زبان»، غرب شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش 1، س 2، صص87-100.
40- نیچه، فریدریش ویلهلم(1372). چنین گفت زرتشت، ترجمه­ی داریوش آشوری، چ 8، تهران: آگه.
41- وحیدیان کامیار، تقی(1392). دستور زبان فارسی(1)، تهران: سمت.
42- همایی، جلال الدین(1389). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.