تحلیل بینامتنی رمان آتش بدون دود و تأثیرادبیات کهن فارسی درآن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا(س)

2 دانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

       مطالعة آثار داستان‌نویسان برجستة معاصر نشان می‌دهد که این نویسندگان در آفرینش آثار خویش از ادبیات کهن فارسی تأثیرات فراوان پذیرفته‌اند.از آن جمله نادر ابراهیمی است که با ادبیات کهن فارسی به خوبی آشناست و بر بهره‌مندی از آن در غنی ساختن آفرینش‌های ادبی تأکید دارد و البته ردّپایِ این اندیشه وآشنایی او با ادب کهن در آثار وی بویژه آتش بدون دود آشکار است. آتش بدون دود، رمان‌ هفت جلدیِ نادر ابراهیمی، اثر برگزیدة بیست سال ادبیات داستانی پس از انقلاب است. دراین پژوهش از منظر تحلیل بینامتنی به بررسی چگونگی تأثیرات ادبیات کهن فارسی در آتش بدون دود می‌پردازیم و این تأثیرات را از سه جنبة زبانی، شگردی و اندیشگانی مورد تحلیل قرار می‌دهیم. نتایج نشان می‌دهد در آتش بدون دود ارتباط بینامتنی و تأثیرات زبانی درگزینش واژگان کهن، ویژگی‌های دستوری و ویژگی‌های بلاغی(بویژه اقتباس)، تأثیرات شگردی مانند براعت‌استهلال، مداخله‌گری راوی، کاربرد شعر در میان نثر و صحنه پردازی های متأثر از متون کهن و تأثیرات اندیشگانی چون تقابل پدر و پسر(متأثر از شاهنامه فردوسی) و رویکرد عرفانی جلوة خاصی دارد. برخی از این جلوه های بینامتنی تعمدی-آشکار، برخی تعمدی- پنهان و برخی ضمنی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 2
1 .
2 .
چکیده [English]

.

1- آلن،گراهام(1380). بینامتنیت، ترجمه پیمان یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
2- ابراهیمی، نادر(1376). آتش بدون دود، 7ج، چ 5، تهران: روزبهان.
3- ابراهیمی، نادر(1378). براعت استهلال، ساختار و مبانی ادبیات داستانی 3، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
4- ابراهیمی، نادر(1377). صوفیانه‌ها وعارفانه‌ها: تاریخ تحلیلی پنج هزار سال ادبیات داستانی ایران، چ 2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ وهنر اسلامی.                                                          
5- ابراهیمی، نادر(1376). «غوطه خوردنی غریب در داستان: گفتگو با نادر ابراهیمی»، ادبیات داستانی، شماره 43.
6- ابراهیمی، نادر(1369). لوازم نویسندگی، ساختار و مبانی ادبیات داستانی 1، تهران: فرهنگان.
7- ابراهیمی، نادر(1373). «ما بر سر بزرگترین گنجینة ادبیات داستانی جهان نشسته‌ایم: گفتگو با نادر ابراهیمی»؛ ادبیات داستانی، شماره 23، شهریور 1373.
8- احمدی، بابک(1391). ساختار و تأویل متن، چ 14، تهران: مرکز.
9- ایرانی، ناصر(1380). هنر رمان، تهران، نشر آبانگاه،1380.
10- بهار، محمدتقی(1380). سبک‌شناسی بهار، به کوشش دکتر سید ابوطالب میرعابدینی، تهران: نشر توس.
11- بیهقی، محمدبن حسین(1388). تاریخ بیهقی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدجعفر یاحقی،2ج، تهران:سخن.
12- حافظ، شمس‌الدین محمد(1388). دیوان غزلیات حافظ؛ به‌کوشش خلیل خطیب‌رهبر، چ48، تهران: صفی‌علیشاه.
13- داد، سیما(1382). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامة مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی، چ1، تهران: مروارید.
14- صالحی، حمید(1387). نقد و تحلیل رمان‌های نادر ابراهیمی(با تاکید بر رمان‌های آتش بدون دود، باردیگر شهری که دوست می‌داشتم، یک عاشقانه آرام، تکثیر تأسف‌انگیز پدربزرگ)؛ پایان‌نامة دورة کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
15- صادقی، معصومه(1391). بررسی و تحلیل تأثیر آشنایی با ادبیات کهن فارسی در داستان‌نویسی معاصر(با نگاهی به رمان‌های سووشون، جای خالی سلوچ، آتش بدون دود) پایان‌نامة دورة کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
16- صباغی، علی(1391).« بررسی تطبیقی محورهای سه گانه بینامتنیت ژنت و بخش های از نظریه بلاغت اسلامی»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، سال 9، شماره 38، زمستان.
17-فردوسی، ابوالقاسم(1376). شاهنامه فردوسی، به کوشش سعید حمیدیان،4ج،چ4،تهران: قطره.
 گلشیری، هوشنگ(1378). باغ در باغ (مجموعه مقالات)؛2ج، تهران: نیلوفر.
18- مولوی، جلال الدین محمد(1386). مثنوی مولوی،به تصحیح و پیشگفتار غبدالکریم سروش، چ نهم،تهران:علمی و فرهنگی.
 میرعابدینی، حسن(1387). صد سال داستان‌نویسی ایران؛ 2ج، چ 5، تهران: چشمه.
19- نامور مطلق، بهمن(1386).«ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن ها»؛ پژوهشنامه علوم انسانی،شماره56، زمستان،(83-98).
20-نامور مطلق، بهمن(1390). درآمدی بر بینامتنیت، نظریه ها و کاربردها؛ تهران:سخن.
21- نوری، حمیده(1387). تحلیل ساختاری آتش بدون دود با تکیه بر شاخص‌های محتوایی؛ پایان نامة دورة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی؛ دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه مازندران.
 22- نوری، حمیده و قدیسه رضوانیان(1388). «راوی در رمان آتش بدون دود»؛ پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة جدید، شماره 4، زمستان.
23- وارنر، رکس(1386).دانشنامه اساطیر جهان؛ ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور؛ تهران: اسطوره.
24- همایی، جلال‌الدین(1368). فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران:نشر هما.