نقد ادبیات داستانیِ ایران از سال 1341 تا انقلاب اسلامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال

2 کارشناس ارشد جامعه‌شناسی از دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال

چکیده

در این مطالعه، ادبیات داستانیِ منتشرشده در دورۀ تاریخیِ انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی به شیوۀ تحلیل انتقادی گفتمان نقد می‌‌شود. هدف آن بود تا با اتخاذ رویکردی گفتمانی در نقد ادبی، متون منتشر‌شده از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی بررسی شود و مؤلفه‌‌های فرهنگِ مقاومت در این متون در سه حوزۀ اقتصادی، اجتماعی ‌ـ فرهنگی، و سیاسی شناسایی و برجسته شود. داده‌‌های این مطالعه در قالب «متون»، یعنی شکل نوشتاری کاربرد زبان، تعین یافته‌‌اند و این متون به دو دستۀ کلی تقسیم می‌‌شوند: 1. متونی که شرایط اقتصادی، سیاسی، و اجتماعی ‌ـ فرهنگی را توصیف و تحلیل می‌کنند؛ و 2. متونی که در حوزۀ ادبیات داستانی و در دورۀ زمانی بررسی‌شده تولید شده‌‌اند. از این داده‌‌ها، بر اساس اصل اشباع نظری نمونه‌‌گیری هدف‌مند صورت گرفت و به شیوۀ تحلیل متن کلاسیک و ژرفانگر تحلیل شدند. نقد ادبی این متون با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان نشان می‌‌دهد که در این دورۀ تاریخی چون گفتمان رسمی در سه حوزۀ اقتصادی، اجتماعی‌ ـ فرهنگی، و سیاسی متأثر از تغییراتی که حکومت در شرایط اجتماعی ایجاد کرد حول دال‌‌های مرکزی‌‌ای سامان یافته است، در این مطالعه از آن‌ها با عناوین 1. حمایت از الگوی اقتصادی سرمایه‌‌داری، 2. حمایت از الگوی اجتماعی ‌ـ فرهنگی مدرن، و 3. حمایت از الگوی سیاسی پادشاهی یاد می‌‌شود. متون ادبی تولید‌شده در این دوران نیز در نسبت با این گفتمان رسمی، حول دال‌‌های مرکزی 1. مخالفت با شیوۀ تولید سرمایه‌‌داری، 2. مخالفت با ترویج مظاهر فرهنگ غرب، و 3. مخالفت با الگوی سیاسی نظام پادشاهی و ظلم و ستم حاکم بر افراد شکل گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Persian Literature from 1962 to the Islamic Revolution of Iran(A Critical-Discourse-Analysis-Based Criticism)

نویسندگان [English]

  • Afsaneh Edrisi 1
  • Arezzo Balaali 2
چکیده [English]

In this study, literary fiction published between the White Revolution and Islamic Revolution will be criticized within the frame work of critical discourse analysis. Here we aim to identify different features of different components of the culture of resistance in these texts regarding economy, socio-cultural, and politics. The data in the form of "texts", the written form of language, have been determined. These texts should be divided into two groups: 1. Texts which describe the political, social and cultural conditions 2. Texts produced in the context of literary fiction in the above-mentioned period. On the basis of theoretical saturation principle, purposive data sampling took place and were analyzed using the classic deep text analysis methods. Criticism of these texts with the approach of critical discourse analysis shows that in this historic period since the official discourse in the three areas mentioned above were organized around central signifiers by the government. In this study we call them:
1. supporting capitalistic model of economy, 2. Supporting modern socio-cultural model, 3. Supporting monarchism. The literature in this period in proportion to the official discourse are formed around 1. Opposition to the capitalist mode of production, 2. Opposition to promote the trappings of the West, 3. Opposition to the political model of the monarchy and the oppression of the people.

کلیدواژه‌ها [English]

  • criticism
  • Critical Discourse Analysis
  • official discourse
  • resistance discourse
  • Fiction

مراجع

آبراهامیان، یرواند (1377). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ کاظم فیروزمند و دیگران، تهران: مرکز.
آقا‌گل‌‌زاده، فردوس (1390). تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: علمی و فرهنگی.
آل‌احمد، جلال (1341). مدیر مدرسه، تهران: بی‌نا.
آل‌احمد، جلال (1383). نفرین زمین، تهران: فردوس.
اشرف، احمد (1387). دولت و طبقات اجتماعی در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
الهی، اصغر (1357). مادرم بی‌‌بی‌جان، تهران: بی‌نا.
تنکابنی، فریدون (1348). یادداشت‌‌های شهر شلوغ، تهران: پیشگام.
تنکابنی، فریدون (1356). راه رفتن روی ریل، تهران: بی‌نا
تنکابنی، فریدون (1357). اسیر خاک، تهران: شازده کوچولو.
چوبک، صادق (1342). تنگسیر، تهران: بی‌نا
حسامیان، فرخ (1383). «شهرنشینی مرحلة گذار»، شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
حسینی‌زاده، محمدعلی (1386). اسلام سیاسی در ایران، قم: دانشگاه مفید.
درویشیان، علی (1358). آبشوران، تهران: شباهنگ.
درویشیان، علی (2537). فصل نان، تهران: شباهنگ.
دوورژه، موریس (1375). روش‌های علوم اجتماعی، ترجمۀ خسرو احمدی، تهران: امیرکبیر.
ساعدی، غلامحسین (1345). دندیل، تهران: چاپخانۀ سپهر.
سرایی، حسن و دیگران (1387). «روش کیفی در مطالعات اجتماعی با تأکید بر روش تحلیل گفتمان و تحلیل گفتمان انتقادی»، پژوهش‌‌نامۀ علوم اجتماعی، س 2، ش 3.
سرمد، زهره و عباس بازرگان هرندی و الهه حجازی (1385). روش‌‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگه.
شهدادی، هرمز (1357). شب هول، تهران: بی‌نا
عمید، محمدجواد (1381). کشاورزی، فقر و اصلاحات ارضی در ایران، تهران: نی.
فرسی، بهمن (1353). شب یک، شب دو، تهران: بی‌نا.
فرقانی، مهدی (1382). «تحول گفتمان توسعۀ سیاسی در ایران از مشروطه تا خاتمی»، فصلنامۀ رسانه، س 12، ش 54.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌‌ها.
فقیری امین (1347). دهکده پرملال، تهران: بی‌نا
فورستر، ای. ام. (1353). جنبه‌‌های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی، تهران: امیرکبیر.
کریمی مونقی، حسین (1383). «تحقیق کیفی به موازات تحقیق کمی»، نشریۀ مدیریت سلامت، س 7، ش 18.
کسرایی، محمد و علی شیرازی (1388). «نظریۀ گفتمان لاکلاو و موفه؛ ابزاری کارآمد در فهم پدیده‌‌های سیاسی، فصلنامۀ سیاست، س 3، ش 3.
کنی، ویلیام پاتریک (1380). چگونه ادبیات داستانی را تحلیل کنیم؟، ترجمۀ مهرداد ترابی‌‌نژاد، تهران: زیبا.
مانهایم، کارل (1380). ایدئولوژی و اتوپیا: مقدمه‌‌ای بر جامعه‌‌شناسی شناخت، ترجمۀ فریبرز مجیدی، تهران: سمت.
میرصادقی، جمال (1345). چشم‌‌های من خسته، تهران: سازمان انتشارات اشرفی.
میرصادقی، جمال (1376). ادبیات داستانی، تهران: سخن.
میرصادقی، جمال (1390). عناصر داستان، تهران: سخن.
میرعابدینی، حسن (1383). صد سال داستان‌نویسی ایران، ج 1، تهران: چشمه.
میلانی، محسن (1385). شکل‌گیری انقلاب اسلامی، ترجمۀ مجتبی عطازاده، تهران: گام نو.
ون دایک، تئون ای. (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان؛ از دستور متن تا گفتمان‌‌کاوی انتقادی (گروهی از مترجمان)، تهران: دفتر مطالعات و توسعۀ رسانه‌‌ها.
یارمحمدی، لطف‌الله (1372). شانزده مقاله در زبان‌‌شناسی کاربردی و ترجمه، شیراز: نوید.
یاقوتی، منصور (1351). گل خاص، تهران: گلاره.
یاقوتی، منصور (1354). با بچه‌‌های ده خودمان، تهران: آوا.
 
Gee, James Paul (1999). an Introduction to Discourse Analysis: Theory and Method. New York: Routledge.
Laclau, E. (1990). New Reflections on the Revolution of Our Time, London: Verso.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار