تحلیلِ گردش مسیر داستان‌نویسی در ادبیات مهاجرت؛ (گذر از داستان‌نویسی سیاسی‌ و پیدایش داستان‌ِ هویت‌اندیش)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی

10.30465/copl.2023.43989.3922

چکیده

پس از انقلاب، ادبیات مهاجرت، در سه جریان مشخص و دارای حد و حدود معین پدید آمده است. در دهۀ نخست در داستان‌نویسی غلبه با موضوعات و مفاهیم سیاسی است. با پایان جنگ، فضا تغییر می‌کند و روابط خارجی ایران نیز گسترش می‌یابد. تغییرات ایران بر وضعیت نویسندگان مهاجر و نسبتشان با ایران هم اثرگذار است. آنها ناامید از سیاست و بازگشت به سرزمین مادری، به بازتعریف وضعیت حضورشان در سرزمین دیگری می‌پردازند که باید در آن زندگی کنند. مهاجران در بازاندیشی موقعیت تازه به جست‌وجوی دوبارۀ خود و کشف زندگی جدید در میان دو میهن، دو فرهنگ و دو زبان می‌پردازند. آنها جدایی از فرهنگ و مناسبات زادبوم را درک می‌کنند و حسّ غُربت در زندگی روانی‌شان وارد می‌‌شود و در مقام شناخت، پذیرش یا رد دنیای جدید و جست‌وجوی گذشته قرار می‌گیرند. برای همین، در داستان‌نویسی بسامد عناصر سیاسی کم می‌شود و سیاست کم‌کم به حاشیه و پسزمینه رانده میشود و بسیاری از نویسندگان، نوشتن در موضوعات دیگر را نیز تجربه می‌کنند و داستان‌هایشان آشکارا وجهی اجتماعی می‌یابد و در آنها به جای سیاست، نشانه‌هایی از اندوه گذشته و نوستالژی وطن نمایان میشود. متن ادبی هم تغییر می‌کند. ساخت ادبی، زبان، فرم، تصاویر و ایماژهای جدید، به‌ویژه در عمیقترین لایه‌های متن، تأثیری شگرف بر جای می‌گذارد و از دل جریانِ داستان‌نویسی سیاسی، جریان تازهای به وجود میآید که مضمونش مسائلی مثل تمنّای گذشته و هویت‌اندیشی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the circulation of story writing in immigration literature Passing from political fiction writing and the emergence of the story of identity thought

نویسنده [English]

  • mehdi saedi
ihss
چکیده [English]

migration literature has emerged in three specific streams with certain limits. In the first decade, fiction writing is dominated by political topics and concepts. With the end of the war, the political, social and economic atmosphere in Iran changes and Iran's foreign relations also expand. The changes in Iran also affect the situation of immigrant writers and their relationship with Iran. Disappointed with politics and returning to their motherland, they redefine their presence in another land where they have to live.In rethinking the new situation, immigrants search for themselves again and discover a new life between two countries, two cultures and two languages. They understand the separation from the culture and relations of their homeland and the sense of alienation enters their psychological life and they are in the position of recognizing, accepting or rejecting the new world and searching for the past. For this reason, the frequency of political elements decreases in fiction writing, and politics is gradually pushed to the sidelines and background, and many writers experience writing on other subjects as well, and their stories clearly find a social aspect.And in them, instead of politics, there are signs of past sadness and nostalgia for the homeland. The literary text also changes. Literary construction, new language, form, pictures and images, especially in the deepest layers of the text, leave a tremendous impact, and from the heart of the current of political fiction writing, a new current is born, the theme of which is issues for identity thinking.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Migration literature
  • literary flow
  • migration
  • Iranian identity
  • fiction writing identity thought

نابع

آبراهامیان، یرواند (1389) تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمد ابراهیم فتاحی، چاپ چهارم، تهران، نشر نی.
برامکی، سارا (1394) هویت، بازنمایی، روایت: تجربه مهاجرت، در ادبیات معاصر ایران با رویکرد روایت شناسی پسا استعماری، رسالۀ دکتری، به راهنمایی غلامعلی فلاح، تهران، دانشگاه خوارزمی.
ترقی، گلی (1371) خاطرههای پراکنده، تهران، نیلوفر.
ترقی، گلی (1381) دو دنیا، تهران، نیلوفر.
حسام، محسن (1370) «تبعیدی»، افسانه در گستره ادبیات داستانی، شماره اول، 16-5.
خاکسار، نسیم (1367) بقال خرزویل، آلمان، انتشارات نوید.
خاکسار، نسیم (1375) بادنماها و شلاقها، پاریس، چشم‌انداز.
خویی، حسین (1992) «به زمانه نوشتم خطی ز دلتنگی»، داستان‌های غربت، به کوشش محمود فلکی، آمریکا.
درویش­پور، مهرداد (1386) «آشیانۀ نو و افق­های تبعید؛ نگاهی کوتاه به جامعه‌شناسی ادبیات فارسی در تبعید و مهاجرت»، آرش، شمارۀ 100، ص215-210.
راکی، افسانه (1373) «برچشم بد لعنت»، نامۀ کانون نویسندگان ایران در تبعید، دفتر چهارم، ص 54-48.
زهره‌وند، سعید (1395) جریان‌شناسی شعر دهه هفتاد، تهران، انتشارات روزگار.
ساعدی، غلامحسین (1362) «دگردیسی و رهایی آواره‌ها»، الفبا، شمارۀ دوم، ص5-1.
سعیدی، مهدی (1397) «جریان‌شناسی ادبیات داستانی مهاجرت»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 49.
سعیدی، مهدی (1399 الف) «تبیین جریان‌شناختی ادبیات سیاسی در ایران معاصر (مطالعه موردی: ادبیات داستانی سیاسی در مهاجرت)»، پژوهش سیاست نظری، شماره 27، صص 113-140.
سعیدی، مهدی (1399ب) «تبیین جریان‌شناختی داستان‌نویسی زنان ایرانی در مهاجرت»، نقد ادبی، شماره 49، صص 137-168.
سعیدی، مهدی و سیده نرگس رضایی، (1397) «تنازع سرزمین مادری و سرزمین دیگری در ادبیات داستانی مهاجرت»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 47.
شریفیان، روح­انگیز (1382) چه کسی باور می­کند رستم، تهران، مروارید.
شریفیان، روح­انگیز (1387) کارت پستال، تهران، مروارید.
شیدا، بهروز (1382) گم شده در فاصلۀ دو اندوه، استکهلم، نشر باران.
عرفان، علی (1989) «ناشناس»، آخرین شعر جهان، پاریس، انتشارات خاوران.
غریفی، عدنان (1377) «مرغ عشق»، نامه کانون نویسندگان ایران در تبعید، شمارۀ یازدهم، ص 114-94.
فرنود، ص. (1369) «نامه؛ طعم گس غربت»، نیمه دیگر، شمارۀ 12و13، ص 73-69.
فلاح، غلامعلی و دیگران (1395) «چالش عناصر هویت­ساز سرزمین مادری و میزبان در فضاهای بیناگفتمانی مهاجرت در رمان­های ادبیات مهاجرت فارسی»، جستارهای زبانی، شمارۀ 5، ص 49-19.
فلاح، غلامعلی و سارا برامکی (1394) «بررسی و تحلیل متون مهاجرت فارسی با رویکرد روایت­شناسی پسااستعماری»، زبان و ادبیات فارسی، سال 23، شمارۀ 24، صص 191-169.
فلکی، محمود (1375) «خودیابی در ادبیات مهاجرت»، نقطهها، آلمان، سنبله.
قاسمی، رضا (1384) همنوایی شبانه ارکستر چوب‌ها، چاپ ششم، تهران، نیلوفر.
قاسمی، رضا (1999) چاه بابل، استکهلم، نشر باران.
قهرمان، ساسان (1374) گسل، تورنتو، نشر افرا.
کارگرمقدم، بیژن (1373) «مسافر آخر»، نامه کانون نویسندگان ایران در تبعید، دفتر ششم، ص 73-69.
کریمی‌حکاک، احمد (1398) بود و نمود سخن (متن ادبی بافتار اجتماعی و تاریخ ادبیات)، چاپ دوم، تهران، نامک.
کوشان، منصور (1381) «آواز خاموش در تبعید»، نامه کانون نویسندگان ایران در تبعید، دفتر شانزدهم، ص 70-52.
مافان، مسعود (1386) «ریشه‌های ادبیات داستانی و نقد و پژوهش و نشریات ادبی خارج از کشور»، آرش، شمارۀ 100، ص 336-325.
مسکوب، شاهرخ (1373) هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران، فرزان روز.
مسکوب، شاهرخ (1390) مسافرنامه، پاریس، خاوران.
مهاجر، ناصر (1374) 23 داستان کوتاه ایرانی در تبعید، برکلی، نشر نقطه.
میرعابدینی، حسن (1384الف) «مقدمه‌ای بر ادبیات مهاجرت» هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی، جلد اول، تهران، کتاب خورشید.
میرعابدینی، حسن (1384ب) صدسال داستاننویسی ایران، ‌جلد4، تهران، نشرچشمه.
نگهبان، علی (1389) مهاجر و سودای پریدن به دیگرسو، ونکوور.
نوش‌آذر، حسین (1997) «مهمان ناخوانده»، نامۀ کانون نویسندگان ایران در تبعید، دفتر هشتم، ص 70- 65.
نوش‌آذر، حسین (1384) «بزرگراه»، هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی، جلد سوم، تهران، کتاب خورشید.
یاحقی، محمدجعفر (فروردین 1382) «جنبه­ها و جوانب ادبیات مهاجرت در فارسی معاصر»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، ص37-30.
یاوری، حورا (1391) «ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی در خارج از کشور» در: ادبیات داستانی در ایران زمین، ترجمۀ پیمان متین، تهران، امیرکبیر.