تأملی در دو سفر خودشناسی؛ «دوردست‌های مبهم» از محسن نکومنش فرد و «الحب فی المنفی» از بهاء طاهر

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.

2 دانشگاه شهید بهشتی - دانشکده زبان و ادبیات فارسی

10.30465/copl.2023.42972.3864

چکیده

سوژۀ مهاجر در تجربۀ مهاجرت با پشت سر گذاشتن سردرگمی و گسست از فرهنگ خود و عدم تعلق به کشور میزبان، در صدد رسیدن به هویت حقیقی خود، فراز و فرودهای گوناگونی را پشت سر می‌گذارد. با توجه به لغزندگی هویت و الگوهای نظری موجود در خصوص مقولۀ مهاجرت در آرای هومی‌ بهابها، پژوهش حاضر با رویکرد تطبیقی و با تکیه بر روش توصیفی_تحلیلی، درونمایه‌های مربوط به هویت مهاجر را در آثار «دوردست‌های مبهم» و «الحب فی المنفی»، در مراحلی چون مواجهه با دیگری، پذیرش و امتناع، آگاهی گسترده، بازگشت به خود و در نهایت گسست و فرجام بررسی می‌کند. در این آثار، شخصیت‌های شرقی در تعارض و تقابل با فرهنگ غرب و متناسب با تحولات درونی، درهم‌آمیزی با جریان دردناک جهانی و حفظ موضع ایدئولوژیک، به شناخت و درک شبکه‌ای از روابط جهانی دست یافته و بستری مبتنی بر واقعیت تاریخی، سیاسی و انسانی برای بیداری قلمروی از یاد رفتۀ روان قهرمان در مرزهای ادغام‌شدۀ «خود» و معنا بخشیدن به آن فراهم می‌کنند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد مهاجرت با گسست از فرهنگ خودی، رویارویی با فضای سرزمین میزبان و درک مکان و زمان در روند تعامل و تقابل با فضای گفتمانی «دیگری» به‌مثابۀ یک فضای روایتی مولّد_«فضای سوم»_ در آثار، به بیان تفاوت‌ها و تباین‌ها در جهان می-پردازد؛ فرآیندی که با توجه به عوامل روان‌شناختی و جامعه‌شناختیِ دیگربودگی و تحلیل عمیق مفاهیم بیگانه و بیگانگی اهمیت تازه‌ای به مفهوم هویت می‌بخشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Reflection on Two Journeys of Self-awareness; "Vague Distant" by Mohsen Nekoumaneshfard and "Love in Exile" by Baha Taher

نویسندگان [English]

  • Ahmad Khatami 1
  • Amene Erfani fard 2
1 Professor of Persian language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahid Beheshti University of Tehran.
2 Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The immigrant in the experience of immigration, through confusion and dissociation from its culture and lack of belonging to the host country, seeks to achieve its true identity, various ups and downs. Considering the slippery identity and theoretical patterns of immigration in the votes of Homi Bahabha, The present study, with a comparative approach and relying on descriptive-analytical method, examines the themes related to immigrant identity in the works of "Doordasthaye Mobham" and "love in exile", in stages such as facing the "other", acceptance and refusal, widespread awareness, self-return and finally, dissociation and destiny. In these works, Eastern personalities, in conflict with Western culture and in accordance with internal developments, intertwined with painful global trends and maintaining an ideological position, gain recognition and understanding of a network of global relations and provide a platform based on historical, political and human reality to awaken the forgotten realm of the hero's psyche within the merged boundaries of "self" and to make sense of it. The results of this study show that migration with a break from the insider culture, confrontation with the host land space and understanding the place and time in the process of interaction and confrontation with the discourse space of "the other" as a productive narrative space -"third space"- in the works, It explains the differences in the world; A process that, due to psychological and sociological factors, otherness and profound analysis of alien concepts and alienation gives new importance to the concept of identity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Third space
  • Other
  • Identity
  • love in exile
  • Doordasthaye mobham
  1. منابع

احمدزاده، شیده (1391). »دگرگونی نوستالژیا در ادبیات مهاجرت ایران»، مهاجرت در ادبیات و هنر (مجموعه مقالات، تهران: سخن.

برومندزاده، محمدرضا و رضا نوبخت (1387). «مروری بر نظریات جدید مطرح­شده در حوزه مهاجرت»، فصل­نامۀ جمعیت­شناسی، شماره 89-90، صص 73-90.

تسلیمی، علی (1388). نقد ادبی: نظریه­های ادبی و کاربرد آنها در ادبیات فارسی. تهران: کتاب آمه.

خدایی، نرجس (1395). ادبیات بینافرهنگی؛ نویسندگان برون­تبار در آلمان، تهران: علمی و فرهنگی.

شعیری، حمیدرضا، کنعانی، ابراهیم (1394). «نشانه_ معناشناسی هستی محور: از برهمکنشی تا استعلا براساس گفتمان رومیان و چینیان مولانا». جستارهای زبانی. دوره 6، شماره 2، (پیاپی 23). خرداد و تیر، صص 173- 195.

طاهر، بهاء (2001). الحب فی المنفی، مصر: دارالهلال.

کاپلستون، ف. چارلز (1393). تاریخ فلسفه از فیشته تا نیچه، ترجمۀ داریوش آشوری، ج7 ، چاپ هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.

کچوئیان، حسین (1383). تجدد از نگاهی دیگر، تهران: گنج معرفت.

 کمالی، منصوره (1391). «هویت و مکان؛ پیکرۀ مطالعاتی: کتاب فضا در آثار پروست»، در مجموعه مقالات مهاجرت در ادبیات و هنر، به کوشش شیده احمدزاده، چاپ اول، تهران: سخن، صص 91-102.

کین، سم (1375). گابریل مارسل، ترجمه مصطفی ملکیان، چاپ اول، تهران: گروس.

لطف­آبادی، محسن (1392). «بازخوانی نظری مفهوم هویت»، خردنامه، شماره 10، صص 53- 74.

لطفی­نیا، حمیده (1400). «تصویرشناسی در ادبیات تطبیقی؛ شناخت خود از نگاه دیگری»، مطالعات بین رشته­ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، دورۀ 1، شمارۀ 1(شماره پیاپی 1)، صص 135-155.

لوتمان، یوری (1390). «دربارة سپهر نشانه­ای». ترجمة فرناز کاکه­خانی. در نشانه­شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی، چاپ اول، تهران: نشر علم، صص 221-257.

لیونگبرگ، کریستینا (1390). «مواجهه با دیگری فرهنگی»، ترجمة تینا امرااللهی، در نشانه­شناسی فرهنگی، به کوشش فرزان سجودی، چاپ اول، تهران: نشر علم، صص 119- 151.

موللی، کرامت (1379). روانکاوی فروید و لاکان، تهران: مرکز.

نجومیان، امیرعلی (1385). «مفهوم دیگری از نگاه ژاک دریدا»، همایش ادبیات تطبیقی خودی از نگاه دیگری، دوره برگزاری 4، صص 215-226.

نجومیان، امیرعلی و دیگران (1390). نشانه­شناسى فرهنگی، تهران: انتشارات سخن.

نکومنش­فرد، محسن (1386). دوردست­های مبهم، چاپ اول، تهران: انتشارات قصیده سرا.    

هولکوبیست، مایکل (1395). مکالمه­گرایی، ترجمۀ مهدی امیرخانلو، چاپ اول، تهران: نیلوفر.

یاوری، حورا (1387). روانکاوی و ادبیات؛ دو متن، دو انسان، دو جهان، چاپ اول، تهران: سخن.

یورگنسن، ماریانه (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نی.

فرهمندفر، مسعود(1394).«جایگاه آستانه­ای فرهنگ: همی­بابا و نظریة پسااستعماری»، مطالعات انتقادی ادبیات، شمارة 4، صص17-34.