خوانش اکوفمنیستی رمان «کلیدر» بار رویکرد اکوفمنیسم اجتماعی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی ، دانشگاه علامه طباطبایی

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده ادبیات و زبان های خارجی ، دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

10.30465/copl.2023.44226.3933

چکیده

اکوفمینیسم یا «فمینیسم‌بوم‌گرا» یک رویکرد «پسامدرنیستی» و «پساساختارگرایی» است. این رویکرد که از تلاقی موج سوم فمنیسم و مطالعات محیط‌زیستی با نگاهی واسازگرا «پساساختارگرایی» سربرآورده است، تلاش می‌کند پیوند میان زن و طبیعت را با رویکرد فرهنگی و اجتماعی تبیین کند و دلایل پیدایش و ظهور این پیوند را واکاوی نماید. در اکوفمینیسم اجتماعی، فرض اصلی این است که زنان، سایر طبقات فرودست جامعه و طبیعت، بر اثر ساختارهای قدرت موجود در نظام سلطه، مورد ظلم و بهره‌جویی قرارگرفته‌اند و جهان‌بینی حاکم سلطه‌مدار با زنان و انواع فرودست «اجتماعی» همان‌گونه رفتار می‌کند که با فرودستان «طبیعی»؛ یعنی؛ منابع زیست‌محیطی. رمان کلیدر محمود دولت‌آبادی یک رمان اجتماعی و اقلیمی است که نویسنده در آن هم به مسائل زنان و هویّت اکولوژیکی آنان در سایۀ گفتمان حاکم مردسالار و نیز به مسائل مربوط به زیست‌بوم و اقلیم خطّه خراسان پرداخته است. این پژوهش با رویکرد توصیفی - تحلیلی در پی بیان پیوند نمادین و واقعی زنان با طبیعت و رابطۀ مردان با زنان و طبیعت در سایۀ این پیوند، در رمان کلیدر با رویکرد اجتماعی است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد نظام سلطۀ مردسالارانه نسبت به زنان و عناصر طبیعت و هر آنچه در گفتمان آن‌ها «دیگری» تلقی می-گردد، رویکردی همسان و بهره‌جویانه دارد. زن و زمین ازین حیث که موجبات قدرت مردان را فراهم می‌کنند، تحت سلطۀ همزمان قرار می‌گیرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Ecofeminist reading of the novel "Clayder" with the approach of social ecofeminism

نویسندگان [English]

  • leila atefepur 1
  • davood sparham 2
  • zahra parsapoor 3
1 phd studentof persian language and literature ; faculty of literature and foreign language ; allameh tabataba'i university
2 Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba’i University
3 Associate Professor of the Department of Persian Language and Literature, Research Institute of Humanities and Cultural Studies
چکیده [English]

Ecofeminism or "eco-feminism" is a "postmodernist" and "poststructuralist" approach. This approach, which emerged from the intersection of the third wave of feminism and environmental studies with a deconstructive view of "post-structuralism", tries to explain the connection between women and nature with a cultural and social approach and to analyze the reasons for the emergence and emergence of this connection. In social ecofeminism, the main premise is that women, other subordinate classes of society and nature, have been oppressed and exploited by the power structures in the domination system, and the worldview of the ruling ruler is dominated by women and subordinate types. "social" behaves the same as "natural" subordinates; that's mean; Environmental resources. Klidar Mahmoud Dolatabadi's novel is a social and climatic novel in which the author has addressed the issues of women and their ecological identity in the shadow of the patriarchal ruling discourse, as well as the issues related to the ecosystem and climate of the Khorasan region. This research, with a descriptive-analytical approach, seeks to express the symbolic and real connection of women with nature and the relationship of men with women and nature in the shadow of this connection, in Klider's novel with a social approach. The findings of the research show that the system of patriarchal domination has a homogenous and utilitarian approach towards women and the elements of nature and everything that is considered "other" in their discourse. The woman and the earth are under simultaneous domination in the sense that they provide the causes of men's power.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ecofeminism
  • Mahmoud Dolatabadi
  • women
  • nature
کتابنامه
پارسا­پور، زهرا، قلی­پور، ربابه، خلیل­اللهی، شهلا (1396). «خوانش اکوفمینیستی زمان اندوه جنگ با تکیه بر رابطة فرهنگی و نمادین»، پژوهشنامة زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ویژه­نامة فرهنگ، ادب و هنر، سال 1396، صص 1-21.
ـــــــــ (1392). دربـارة نقـد بومگرا، مترجمـان: عبـداالله نوروزی و حسین فتحعلی، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـــــــــ(1397). «نقد اکوفمینیستی داستان «آبی‌ها»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، س15، ش 62، صص 33-50.
ـــــــــ (1400). «نقد اکوفمنیستی داستان «زنان بدون مردان»، جستار­های نوین ادبی، ش 215، صص 27-44.
پاک نیا، محبوبه، مردیها، مرتضی(1390). سیطرۀ جنس، تهران: نشر نی.
پورخالقی چترودی، مهدخت(1380). «درخت زندگی و ارزش فرهنگی و نمادین آن در باورها». مجلۀ مطالعات ایرانی، ش1، صص 89-126.
پورقریب، بهزاد(1397). «نقد فمنیسـتی بومگرای رمان جای خالی سـلوچ»، نشـریۀ ادبیات پارسی معاصـر، شـمارة 25 ، صص 17-34.
جان، صدقه(1378). «درخت در اساطیر کهن»، نشریۀ شعر، ترجمۀ محمدرضا ترکی، ش26، صص140-145.
حسنی جلیلیان، محمدرضا، حیدری، علی، بیراوند، بهجت(1393). «تحلیل اسطوره­ای دوشیزه – مادر»، فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره­شناختی، س 10، ش 3۵ ، صص 107 -136.
خاتمی، احمد(1393). «خوانشی کهن الگویی از توصیف مارال در رمان کلیدر»، مجلۀ تاریخ ادبیات، بهار و تابستان1393، ش 74، صص61-76.
دوستی، فرزانه(1398). «فلسفة بوم­فمینیسم و پارادوکس ذات­گرایی در آفرینش هنری: بازخوانی­سه­گانة فرهنگ/طبیعت/جنسیت در هنرهای تجسمی معاصر»، نشریه پژوهشنامۀ فرهنگستان هنر ، ش 19،  صص93-73.
دوبووآر، سیمون(1380). جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوی، تهران: توس.
ذکاوت، مسیح(1397). «در آمدی بر بوم‌فمینیسم»، مجله مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، س نهم، ش2، صص 55-76.
سرلو، خوان ادواردو(1388). فرهنگ نماد­ها، ترجمۀ مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
شمیسا، سیروس(1387). فرهنگ اشارات، تهران: نشر میترا.
شوالیه، ژان، گربران، الن(1400). فرهنگ نمادها، ج 1 و 2، تهران: انتشارات کتاب­سرای نیک.
فروتن­کیا، شهروز، نواح، عبدالرضا(1397). جامعه­شناسی محیط­زیست، تهران: اندیشۀ احسان.
قائمی، فرزاد، یاحقی، محمدجعفر، پورخالقی، مهدخت(1388). « تحلیل نمادینگی عناصر خاک و باد در اساطیر و شاهنامه فردوسی بر اساس نقد اسطورهای»، ادب پژوهی، ش دهم،  صص 57-82.
 عنایت، حلیمه، فتح­زاده، حیدر(1388). «رویکردی نظری به مفهوم اکوفمینیسم». مجلۀ مطالعات جامعه­شناسی، سال دوم، شمارۀ 5، صص 45-63.
 مامسن، جنت هنشل(1387). جنسیت و توسعه، ترجمۀ زهره فنی، تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران- مرکز مطالعات و تحقیقات زنان.
وارن، کارن جی(1383). توانایی و تعهد فمینیسم بوم‌شناختی، ترجمۀ منصوره شجاعی، مجموعه مقالات اخلاق زیست‌محیطی، ج2، تهران، نشر توسعه.
محمدی اصل، عباس(1388). زنان و محیط­زیست، تهران: نشر شیرازه.
واصفی، صفا، ذوالفقاری، حسن(1388). «خشونت علیه زنان در آثار محمود دولت‌آبادی»، مجله زن در توسعه و سیاست، ش 24، صص67-86.
یاحقی، دکتر جعفر(1369). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران، سروش و مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.