تحلیل بینامتنی مضامین و روایات اساطیری- حماسی در شعر پیشگامان رئالیسم سوسیالیستی افغانستان (با تکیه بر نظریۀ بینامتنیت ژرار ژنت)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی ره

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

3 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)

10.30465/copl.2023.43244.3875

چکیده

شعر رئالیسم سوسیالیستی افغانستان، از نظر کمیت تولید هنری و توجه به مسائل ایدئولوژیک، نوگرایی و تعهد اجتماعی- سوسیالیستی، از پربارترین جریان های شعر فارسی معاصر افغانستان است که شاعران این جریان از گونه های مختلف عناصر تصویرساز، مفاهیم سوسیالیستی و نمادهای فرهنگی شده، با تفاوت بسامد، سود برده اند. نمادهای اساطیری- حماسی، بخشی از مضامین و تصویرهای شعر این جریان است که شاعران برگزیدۀ رئالیسم سوسیالیستی افغانستان این نمادهای روایت دار را در تصویرپردازی و مضمون آفرینی به کار بسته اند. براین اساس، پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر آرای بینامتنی ژرار ژنت، روند بازآفرینی روایات و مضامین اساطیری- حماسی را در شعر رئالیسم سوسیالیستی افغانستان با تکیه بر اشعار «سلیمان لایق، بارق شفیعی، دستگیر پنجشیری، اسدالله حبیب و عظیم شهبال» بررسی و تحلیل می کند. یافته های این جستار نشان می دهد که شاعران شعر سوسیالیستی افغانستان، مضامین و روایات اساطیری- حماسی را اغلب به دلایل سیاسی و ایدئولوژیک، به صورت تلمیحی، اشاری، کنایی و تشبیهی بینامتنیت ضمنی و ارجاعِ بینامتنیت صریح بازنویسی کرده و از ظرفیت محتوایی و زیبایی شناختی اساطیر در بازتاب اندیشه های سیاسی- اجتماعی خود بهره برده اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intertextual analysis of mythological-epic themes and narratives in the poetry of the pioneers of Afghan socialist realism (based on Gérard Genette's theory of intertextuality)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Daneshgar 1
  • Seyed Ali Qasemzade 2
  • Reza Chehreghani 3
1 PhD student of Persian language and literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University
2 Professor of the Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Imam Khomeini International University
3 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Human Sciences, Imam Khomeini International University
چکیده [English]

The poetry of the socialist realism of Afghanistan, in terms of the quantity of artistic production and attention to ideological issues, modernity, and social-socialist commitment, is one of the most fruitful currents of contemporary Persian poetry in Afghanistan, and the poets of this current have become various types of visualizing elements, socialist concepts, and cultural symbols. They have benefited from the frequency difference. Mythological-epic symbols are a part of the themes and images of the poetry of this trend that the selected poets of the socialist realism of Afghanistan have used these narrative symbols in their imagery and creating themes. Based on this, the present research, using the descriptive-analytical method, based on Gerard Genet's intertextual opinions, explores the process of recreating mythological-epic narratives and themes in the poetry of the socialist realism of Afghanistan, relying on the poems of " Sulaiman Layeq, Bareq Shafiei, Dastgir Panjshiri, Asadollah Habib and Azim" Shahbal", examines and analyzes. The results of this research show that the poets of socialist poetry of Afghanistan have recreated mythological and epic themes and narratives often for political and ideological reasons. They have recreated mythological and epic symbols in the form of allusions, allusions, ironies, similes, and explicit intertextuality, or they have rewritten myths and epics in the form of explicit intertextual references, and they have used the content and aesthetic capacity of myths in reflecting social political thoughts. have used themselves.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Socialist poetry of Afghanistan
  • Mythological-epic themes
  • intertextuality
  • Gerard Genet
احمدزی، احمدشاه و همکاران (1391)، «جریان شعر رئالیسم سوسیالیستی افغانستان»، فصلنامۀ پژوهش­های ادبی دانشگاه تربیت مدرس، دورۀ8، شمارۀ34، صص 9-36.
احمدزی، احمدشاه. (1391). «نقد و تحلیل جریان­های شعر فارسی معاصر افغانستان از سال 1357تا سال 1384هـ ش». سعید بزرگ­بیگدلی. پایان­نامۀ دکتری دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
انوشه، حسن (1378)، دانشنامۀ ادب فارسی؛ ادب فارسی در افغانستان، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بارق شفیعی، محمد حسن (1342)، ستاک(دفتر شعر)، کابل: مطبعۀ دولتی.
بارق شفیعی، محمد حسن (1358)، شهر حماسه(دفتر شعر)، کابل: بیهقی.
پنجشیری، دستگیر (1363)، پیک دوستی(دفتر شعر)، کابل: اتحادیۀ نویسندگان افغانستان ج. د. ا.
پنجشیری، دستگیر (1376)، نالۀ نیلاب(گزینۀ شعر دستگیر پنجشیری)، پشاور: میوند.
ثروتی، بهروز (1386)، مویه­های پامیر؛ شعر فارسی در افغانستان امروز، چاپ اول، تهران: الهدی.
حبیب، اسداللّه (1362)، خط سرخ (مجموعۀ شعری)، کابل: اتحادیۀ نویسندگان افغانستان.
چهرقانی، رضا (1397)، «ادوار شعر فارسی در افغانستان (از مشروطۀ اول تا سقوط سلطنت آل یحیی)»، دو فصلنامۀ علمی تاریخ ادبیات دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، دورۀ1، شمارۀ11، صص 5-38.
چهرقانی، رضا (1381)، «نقد و بررسی ادبیات پایداری در شعر پارسی گویان افغان»، ناصر نیکوبخت، پایان­نامۀ ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس.
رویانی، وحید و منصور حاتمی­نژاد (1393)، «آرش سیاوش کسرایی و میدان ادبی ایران»، فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی، دورۀ 7، شماره26، صص 67- 89.
شهبال، عظیم (1369)، عقابان خیبر(دفتر شعر)، کابل: مطبعۀ دولتی.
صباغی، علی (1391)، «بررسی تطبیقی محورهای سه­گانه بینامتنیت ژنت و بخش­هایی از نظریۀ بلاغت اسلامی»، فصلنامۀ پژوهش­های ادبی، دورۀ9، شماره38، صص 59- 71.
قاسم­زاده، سیدعلی و سعید بزرگ­بیگدلی (1397)، رمان اسطوره­ای(نقد و تحلیل جریان اسطوره­گرایی در رمان فارسی)، چاپ اول، تهران: نشر چشمه.
قویم، عبدالقیوم (1387)، مروری بر ادبیات معاصر دری، چاپ دوم، کابل: سعید.
گریمال، پیر (بی­تا)، فرهنگ اساطیر یونان و رُم، ترجمۀ احمد بهمنش، جلد دوم، تهران: دانشگاه تهران.
لایق، سلیمان (1360)، بادبان (مجموعۀ شعر)، کابل: اکادمی علوم افغانستان، کابل: برگ.
مصباح­زاده، سید محمد باقر (1388)، تاریخ سیاسی افغانستان، چاپ اول، مشهد: مرندیز.
مولایی، محمد سرور (1350)، برگزیدۀ شعر معاصر افغانستان، چاپ اول، تهران: رز.
نادری، پرتو (1399)، شعر پایداری و چگونگی آن در افغانستان، کابل: سعید.
نامورمطلق، بهمن (1395)، بینامتنیت (از ساختارگرایی تا پسامدرنیسم)، چاپ اول، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن (1394)، درآمدی بر بینامتنیت، چاپ دوم، تهران: سخن.
نامورمطلق، بهمن (1386)، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، شمارۀ56، صص 83- 98.
نیک­خواه، عبدالرحیم (1389)، «درونمایه­های شعر معاصر افغانستان(سه دهۀ اخیر)». عباسعلی وفایی، پایان­نامۀ دکتری دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه علامه طباطبائی.
هادی، روح­الله و تهمینه عطایی (1388)، «مبانی زیبایی­شناختی رئالیسم سوسیالیستی»، دو فصلنامۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی، دورۀ17، شمارۀ64، صص 125- 148.
یاحقی، محمد جعفر (1398)، فرهنگ اساطیر و داستان­واره­ها، چاپ ششم، تهران: فرهنگ معاصر.