بازنمایی ترومای ناشی از جنگ و پیامدهای آن در رمان دیوار

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی ، تهران ، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

10.30465/copl.2023.43454.3888

چکیده

با آغاز جنگ هشت ساله میان ایران و عراق، جنگ و پیامدهای آن با نمودهای مختلفی در رسانه‌های ایران و جهان و همچنین آثار بسیاری از نویسندگان بازتاب یافت؛ اما برخی از این آثار، به‌خصوص آن دسته که از سال‌های جنگ فاصله گرفته‌اند، همانند یک رسانۀ قوی عمل‌کرده و تعابیر متفاوت و مؤثرتری از این واقعیت‌ اجتماعی ارائه‌داده‌اند؛ چرا که اگر زبان و روایت را یکی از قوی‌ترین ابزار ارتباطی قلمدادکنیم، ادبیات جنگ می‌تواند یکی از مهم‌ترین ابزار برای بازنمایی تأثیر فجایع سرکوب‌شدۀ جنگ در اذهان جمعی باشد. رمان دیوار نوشته علیرضا غلامی را شاید بتوان در این دسته از آثار جای‌داد. دیوار یک داستان جنگ تمام‌عیار است؛ روایتی حاکی از نگاهی رئالیستی، غیرمتعارف و متفاوت به مسألۀ جنگ ایران و عراق که با آن‌چه در زمینۀ جنگ در جامعه جاری است، متفاوت و در تقابل است. در این جستار، دیوار با روش تحلیل کیفی- کمی و با توجه به آرای ترومای فردی فروید و ترومای جمعی جفری الکساندر بررسی‌شده‌است. مؤلفه‌های خشونت، ویرانی، فریاد، مرگ و دیسیپلین به ترتیب بیشترین نقش را در بروز تروما در شخصیت‌های دیوار داشته‌اند. تروما بنیان روابط‌ این انسان‌‌ها را دگرگون کرده و هویتی برای آن‌ها باقی نگذاشته‌است؛ تا آن‌جا که هویت از دست رفتۀ مردم در راوی‌ای بی‌نام و شهری بی‌نام انعکاس یافته‌است. پیامدهای عینی تروما در این داستان، در قالب شوک، اضطراب، سردی و بی‌عاطفگی، کرختی و انزوا، اختلال در رفتار کودکان، پرخاش، مرور خاطرات تلخ و نابودی ارتباطات انسانی نمود یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Delineation of Traumas Corresponding to the War and its Consequences in the Novel of Divar

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Azar Savabi Esfahani 2
1 Associate professor of persian language and literature , Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student of Persian Language and Literature, Allameh Tabatabaʼi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In stipulation of language and narration as amongst the most expressive devices, the war literature evinces appalling and suppressed concomitants of confrontations in the collective perceptions. Nonetheless, certain of these literary works, particularly those who have discretely detached from the years of warfare have been adroit in providing more distinctive and effectual explications of this communal authenticity. The novel of Divar written by Alireza Gholami perhaps remains in this category. Divar demonstrates an all-out war novel, an account of expressing a realistic view, unconventional and altered to the issue of the Iran-Iraq war, which maintains inconsistent with and occasionally contradictory to what is occurring in the domain of war theme in the society. In this study, Divar has been analyzed through the method of qualitative-quantitative analysis and according to Freud's individual trauma and Jeffrey Alexander's collective trauma. The components of violence, destruction, shouting, death and discipline have correlated with the most important occurrence of traumas in the characters of, Divar, respectively. In this novel, the objective implications of traumas have been illustrated in the states of shock, anxiety, coldness and indifference, numbness and isolation, disordered behavior of children, aggression, retrospection of embittered memories, and destruction of human relationships.

کلیدواژه‌ها [English]

  • War literature
  • War trauma
  • Collective trauma
  • Individual trauma
  • Divar novel
الف. فارسی
- آوتویت، ویلیام و باتامور، تام(1392). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: نی.
- احمدی، سیروس (1395). «رویکردهای جامعه­شناختی در تبیین وقوع جنگ». مطالعات تاریخی جنگ، سال اول، ش دوم، صص 19-32.
- اینشتین، آلبرت و زیگموند، فروید(1392). چرا جنگ؟ ترجمۀ خسرو ناقد. چ اول، تهران: پیدایش.
- بوتول، گاستون(1393). جامعه­شناسی جنگ. ترجمۀ هوشنگ فرخجسته. تهران: علمی و فرهنگی.
- بوتول، گاستون (1364). تتبعی در ستیزهشناسی. ترجمۀ حسن پویان. چ اول. تهران: چاپخش.
- بی­نیاز، فتح الله(1382) نگاهی به ادبیات پایداری(ادبیات جنگ و موج نو). به اهتمام  شاهرخ تندرو. چ دوم. تهران: فرهنگسرای پایداری.
- بابایی، سما (1394) به جنگ و تهدید عادت کرده‌ایم(گفتگو با علیرضا غلامی به بهانه رمان دیوار). روزنامه شهروند، شماره 563 ص 8
- پرستش، شهرام و جان‌نثاری، عباس(1390). «روایت جنگ ایران و عراق در رمان». تحقیقات فرهنگی، دورۀ چهارم، ش دوم، صص 21-56.
- پاینده، حسین(1394). گشودن رمان(رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی). تهران: مروارید.
- پورگیور، فریده و بقایی، احسان(1400). «تروما در داستان پسا 11 سپتامبر 2001: مطالعۀ موردی مندنی­پور و مک یوئن». پژوهش ادبیات معاصر جهان، دورۀ 26، ش 1، صص 22-38.
- جمشیدی، فرانک(1387). «گونه­شناسی روایت­های جنگ». فصلنامۀ مطالعات ملی، سال نهم، ش دوم(پیاپی 34)، صص 79-111.
- حداد، حسین(1373). «نگاه آماری به قصه‌های جنگ». ادبیات داستانی، ش 124، صص 37-45.
- خسروشاهی بناب، مریم و حسامی کرمانی،منصور(1396) «بررسی بازنمود روان­زخم فردی و جمعی ناشی از دوجنگ جهانی در هنر با نگاهی به آثار دو تن از نقاشان آلمانی». باغ نظر. سال چهاردهم، ش 52، صص 5-16.
- داودی مقدم، فریده و شاه­محمد میراب، منصوره(1392). «بازنمود پدیدة اجتماعی جنگ در رمان "پرسه در خاک غریبه"».ادبیات داستانی، سال دوم، ش پنجم، صص 17-36.
- زنوزی جلالی، فیروز(1384). «جنگی چنان و ادبیاتی چنین؟!». ادبیات داستانی، سال دوازدهم، صص 58-62.
- سعیدی، مهدی(1385). «رویکردهای عمدۀ ادبیات داستانی جنگ». پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش7، صص 21-36.
- غلامی، علیرضا(1397) «ادبیات در آستانۀ دهۀ چهارمش چگونه خواهد شد؟» ماهنامۀ تجربه، ش یکم، صص 8 و 9.
- غلامی، علیرضا(1394) دیوار. چ اول، تهران: مروارید.
- فاضلی، فیروز و کریم‌پور، نسرین(1389). «جامعه‌شناسی ادبیات؛ شاخه­ها و روش­ها». کتاب ماه ادبیات، ش 45، صص 58-64.
- فروغی، فاطمه(1385). «نیم­نگاهی به اولین کتابشناسی داستان‌ها‌ی جنگ»(گفتگو با حسین حداد). ادبیات داستانی، ش 35، صص 39-41.
- فروید، زیگموند (1382) ورای اصل لذت. ترجمۀ یوسف اباذری. ارغنون، ش۲۱. صص ۲۵-۸۲.
- میرعابدینی، حسن(1378). صدسال داستان­نویسی، جلد سوم. چ سوم. تهران: چشمه.
- موسوی­نیا، سیدرحیم، دهاقانی، مهسا و لویمی مطلق، کریم(1399). «روان‌زخم و پیامدهای آن با تأکید بر دیدگاه اسلاوی ژیژیک». نقد و نظریۀ ادبی، سال پنجم، دورۀ دوم،، ش دهم، صص 231-250.