تحلیل انتقادی گفتمان آثار طنزآمیز «آسمون ریسمون» از ایرج پزشکزاد و «یادداشت‌های بدون تاریخ» از جواد مجابی بر پایه‌ی الگوی ون لیوون

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار و عضو هیئت‌علمی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا (س)، تهران، ایران

2 گروه زبان و ادبیات فارسی؛ دانشکده ادبیات؛ دانشگاه الزهرا؛ تهران؛ ایران

10.30465/copl.2023.41639.3784

چکیده

مسئله‌ی این پژوهش این است که جریان‌های سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیکی و مناسبات قدرت، چه تأثیری بر گفتمان آثار طنزپردازان برگزیده و میزان صراحت و پوشیدگی کلام آنان داشته است. این آثار طنزآمیز در برهه‌ی زمانی 1357-1332‌ه.ش. به نگارش درآمده‌اند. هدف این پژوهش نیز، بررسی تأثیر وقوع رویدادها و جریان‌های گوناگون این دوره‌ی زمانی چون کودتا، رواج گفتمان مدرنیسم مطلقه پهلوی و گسترش محدودیت‌های سیاسی بر گفتمان طنز و میزان صراحت و پوشیدگی کلام طنزپردازان مذکور است. در این مقاله با کاربرد مؤلفه‌های الگوی ون لیوون چون طبقه‌بندی، تشخص‌زدایی، نام‌دهی و...، شیوه‌های بازنمایی کنشگران در آثار طنزآمیز بررسی و ارتباط آنها با قدرت‌ها و ایدئولوژی‌های حاکم تبیین و تحلیل شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان‌ می‌دهد که مؤلفه‌ی پوشیده‌گوییِ طبقه‌بندی در تمام آثار بیشترین بسامد را دارد؛ چنان‌که طنزپردازان، بیشتر کنشگران را بر اساس شغل، منصب اجتماعی، جنسیت و... بازنمایی می‌کنند. آنان با کاربرد مؤلفه‌ی حذف از انتقاد نسبت به نهاد سلطنت و روحانیت اجتناب می‌نمایند. این امر را می‌توان با عواملی چون رواج گفتمان مدرنیسم مطلقه‌ی پهلوی و مقاومت شیعی، عدم توسعه‌ی سیاسی، بیم از خطر تکفیر روحانیون و احتیاط‌اندیشی این طنزپردازان توجیه کرد. صراحت‌گویی و کاربرد مؤلفه‌ی نام‌دهی نیز غالباً در حوزه‌ی طنز فرهنگی، ادبی و اجتماعی بازتاب می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical discourse analysis (CDA) of Satirical Works of "Sky and String" by Iraj Pezeshkzad and "Notes Without History" by Javad Mojabi, Based on the Van Leeuwen Model

نویسندگان [English]

  • Mahbood Fazeli 1
  • Mehrnaz Asgari 2
1 Assistant Professor and Faculty Member, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran, Iran
2 Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature, Alzahra University, Tehran Iran
چکیده [English]

This study tries to deal with the effect of political, social, and ideological currents, and power relations on the discourse of selected satirists' works, and the degree of their words' explicitness and implicitness. These satirical works were written between 1953-1978. Moreover, this study aims to analyze the effect of various events and currents of this period such as coups, the spread of the discourse of absolute Pahlavi modernism, the expansion of political restrictions on Satire's discourse, and the words' explicitness and implicitness of mentioned satirists. Using components of Van Leeuwen's model such as categorization, impersonalization, nomination, etc., this article examines the methods of representing actors in satirical works and explains and analyzes their relationship to the prevailing powers and ideologies. The research results show that the implication of categorization has the highest frequency in all works; as satirists represent most actors based on their occupation, social status, gender, etc. By applying the exclusion component, they avoid criticizing the institution of the monarchy and clericalism. This can be justified by factors such as the prevalence of the discourse of absolute Pahlavi modernism, Shiite resistance, lack of political development, fear of the danger of excommunication of clericalism, and the precautionary thinking of these satirists. Furthermore, the explicitness and application of the nomination component are often reflected in the field of cultural, literary, and social satire.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical Discourse Analysis
  • Van Leeuwen'
  • s model
  • Satire
  • Iraj Pezeshkzad
  • Javad Mojabi
  •  

    • پزشکزاد، ایرج [بی‌تا].آسمون ریسمون، [بی‌جا]: سازمان کتاب‌های جیبی.
    • دیگار، ژان پیر و همکاران (1378). ایران در قرن بیستم: بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در یک‌صد سال اخیر، ترجمه‌ی عبدالرضا مهدوی،چاپ دوم، تهران: البرز
    • سلطانی، علی‌اصغر (1394). قدرت، گفتمان و زبان: سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران، چاپ چهارم، تهران: نی.
    • صدر، رؤیا (1395). سیزده گفت‌وگو: اندیشیدن با طنز، چاپ اول،تهران: مروارید.
    • فرکلاف، نورمن (1379).تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه‌ی فاطمه شایسته پیران وهمکاران، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
    • کریچلی، سیمون (1384).در باب طنز،ترجمه‌ی سهیل سمی، چاپ اول، تهران: ققنوس.
    • مجابی، جواد (1358).یادداشت‌های بدون تاریخ: مجموعه‌ی طنزها و طرح‌های جواد مجابی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • موریل، جان (1392). فلسفه‌ی طنز: بررسی طنز از منظر دانش، هنر و اخلاق، ترجمه‌ی محمود فرجامی و دانیالجعفری، چاپ اول،تهران: نی.
    • موسوی، عبدالجواد (1388). کتاب طنز5، چاپ اول، تهران: سوره مهر.
    • یارمحمدی، لطف‌الله (1389). ارتباطات از منظر گفتمان‌شناسی انتقادی، چاپ دوم، تهران: هرمس.
    • یارمحمدی، لطف‌الله(1393).درآمدی به گفتمان‌شناسی، چاپ دوم،تهران: هرمس.