بازشناختِ فرایند استعاره‌سازی در لایة « بلاغی» سبک غزل اجتماعی معاصر و کارکردهای ایدئولوژیکی آن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 مدرّس و دانش آموختة دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

2 دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی ،دانشگاه حکیم سبزواری،سبزوار،ایران

3 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه حکیم سبزواری

10.30465/copl.2023.43563.3890

چکیده

هدف مقاله حاضر، بررسی فرایند استعاره سازی در لایه بلاغی سبک غزل اجتماعی معاصر و بررسی کارکردهای ایدیولوژیکی این فرایند است تا بتوان از این رهگذر، به الگوی مسلط ساخت استعاره در این گونه ادبی دست یافت؛ همچنین این مقاله در پی آن است، با خوانش و تحلیل نمونه‌ها در حیطة جامعه آماری مورد نظر، کاربرد این شگرد بلاغی را ازمنظر نقش و کارکردهای آن بر مبنای نگاه ایدئولوژیکی شاعران، تحلیل و تبیین کند. بررسی ها نشان می دهد که غالب استعاره‌های به کار رفته در این سروده‌ها، از نوع استعاره‌های مصرّحة مجرّده است. بنای خلق استعاره‌ها در وهله نخست بر تجسّم‌گرایی است و بیش از همه بر پایه جاندارانگاری و با تمرکز بر گیاه انگاری و جانورانگاری ساخته شده‌اند و شاعران بر مبنای مشابهتی که میان مبانی فکری و باورهای ذهنی خود با پدیدة مورد نظر یافته‌اند، اقدام به ساخت استعاره کرده‌‌اند. از منظر نقش وکارکرد نیز بزرگ‌نمایی، تمجید و ستایش یا کوچک‌نمایی و اکراه و تحقیرِ مصادیق این استعاره‌ها، از مهم ترین مبانی فکری و ایدئولوژیکی شاعران این گونه ادبی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognizing the process of metaphorization in the rhetorical layer of the contemporary social sonnet style and its ideological functions

نویسندگان [English]

  • Fariba Mehri 1
  • Mehyar Alavi Moghaddam 2
  • Hasan Delbri 3
  • Abbas Mohammadian 3
1 Lecturer of Persian Language and Literature, Hakim Sabzevari University
2 Associate professor of Persian language and literature, Hakim Sabzevari University, Sabzevar, Iran
3 Associate Professor of Persian Language and Literature Hakim Sabzevari University
چکیده [English]

The purpose of this article is to investigate the process of metaphorization in the rhetorical layer of the contemporary social sonnet style and to investigate the ideological functions of this process so as to be able to achieve the dominant pattern of metaphorization in this literary genre. Also, this article seeks to analyze and explain the use of this rhetorical technique in terms of its role and functions based on the ideological view of poets, by reading and analyzing samples within the target statistical population. Investigations show that the majority of metaphors used in these poems are explicit metaphors. The creation of metaphors is primarily based on visualization, and above all, they are made based on animism, focusing on vegetation and zoology, and poets have created metaphors based on the similarity they have found between their intellectual foundations and mental beliefs with the phenomenon in question. . From the point of view of role and function, exaggeration, praise and praise or minimization and reluctance and humiliation of examples of these metaphors are among the most important intellectual and ideological foundations of poets of this literary genre.

کلیدواژه‌ها [English]

  • style
  • rhetorical layer
  • metaphor
  • ideology
  • contemporary social lyric
ابتهاج، هوشنگ.(1378). سیاه‌مشق، چاپ اوّل، تهران: کارنامه.
اسدی، سمیّه؛ علیزاده، ناصر.(1396). «ساختار نحوی معارف بهاءولد براساس الگوی سبک‌شناسی‌لایه‌ای»، متن‌شناسی ادب فارسی، سال پنجاه‌وسوم، دوره جدید سال نهم، شماره 4،(پیاپی36)، صص 21-1.
امیری‌اسفندقه، مرتضی.(1387). کَوار، چاپ دوم، تهران: تکا.
______________(1392).دارم خجالت می‌کشم از این‌که انسانم، چاپ اوّل، تهران: شهرستان ادب.
امین پور، قیصر.(1387). مجموعة کامل اشعار، چاپ اوّل، تهران: مروارید.
ایگلتون، تری (1383) مارکسیسم و نقد ادبی، ترجمة اکبر معصوم بیگی، تهران: دیگر.
بارت، رولان.(1378). درجة صفر نوشتار، ترجمة شیرین‌دخت دقیقیان، چاپ سوم، تهران: هرمس.
بالیبار، آتین و پیر ماشری(1386)«در باب ادبیات به مثابه شکل ایدئولوژیک»، ترجمة ماندانا منصوری، مجلّة هنر و معماری: زیباشناخت، ش 17، صص 207- 230.
بهمنی، محمّدعلی.(1389). مجموعة اشعار، چاپ اوّل، تهران: نگاه.
بیابانکی، سعید(1387). باغ دور دست، چاپ دوم، تهران: تکا.
_________(1392). چقدر پنجره، چاپ اوّل، تهران: شهرستان ادب.
جعفری آذرمانی، مریم. (1384). سمفونی روایت قفل شده، چاپ اوّل، تهران: مینا.
درپر، مریم.(1391). «سبک‌شناسی انتقادی، رویکردی نوین در بررسی سبک بر اساس تحلیل گفتمان انتقادی»، فصلنامة نقد ادبی، سال پنجم، شمارة 17، صص 38-61.
درپر، مریم.(1393).«سبک‌شناسی‌لایه‌ای: توصیف و تبیین بافتمند سبک نامة شماره1 غزالی در دو لایة واژگان و بلاغت»، مجلّة ادب پژوهی، شمارة 27، صص 115-136.
دلبری،حسن؛ ابوالقاسم قوام؛ فاطمی، سیدحسین ‌و بامشکی، سمیرا.(1393).«غزل نوکلاسیک و لایه‌های ایدئولوژیک سبک در آن»، مجلة ادبیّات انقلاب اسلامی، دوره اوّل، شماره 1، صص 114-93.
سجودی، فرزان.(1384). نشانه شناسی و ادبیات، چاپ اوّل، تهران: فرهنگ کاوش.
سلمانی، محمّد.(1387). تب نیلوفری، چاپ اوّل، تهران: تکا.
شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا.(1375). صور‌خیال در شعر فارسی، چاپ ششم، تهران: آگاه
شکارسری، حمید.(1389). تروریست عاشق، چاپ چهارم، تهران: تکا.
شمیسا، سیروس.(1386). بیان، چاپ دوم، تهران: میترا.
شهری، بهمن(1391) «پیوند میان استعاره و ایدئولوژی»، مجلّة نقد ادبی، سال پنجم، شمارة 19، صص59- 76.
صالحی، بهمن.(1386). باغ کاغذی، چاپ اوّل، تهران: تکا.
عزب دفتری، بهروز(1387) «منشور متن و تلوّن معنا»، کتاب ماه ادبیّات، شمارة 132، صص 5- 14.
  علوی مقدم، مهیار.(1400).« کارکرد معیارهای نشانه ای، ساختاری، ارزشی و نقشی درتحلیل فرایند زایشی معناو دلالت پردازی در نظام نشانه ای زبانی و ادبی»، مجلة مطالعات زبانی و بلاغی، سال12، شمارة 24، تابستان،   صص66-37.
فتوحی رودمعجنی، محمود.(1390). سبک‌شناسی، نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، چاپ اوّل، تهران: سخن.
فیض، ناصر.(1387). گناه اوّل، چاپ اوّل، تهران: تکا.
قزوه، علیرضا.(1374). شبلی و آتش، چاپ اوّل، تهران: اهل قلم.
_________(1387). سورة انگور، چاپ اوّل، تهران: تکا.
قزوه، علیرضا.(1391ب). صبحتان بخیر مردم، چاپ اوّل، تهران: نهاد کتابخانه‌های عمومی.
کاکایی، عبدالجبّار.(1387). حق با صدای توست، چاپ دوم، تهران: تکا.
کزازی، میرجلال‌الدّین. (1387). زیباشناسی سخن پارسی1(بیان)، چاپ هشتم، تهران: مرکز
مردانی، نصرالله.(1386). مست برخاستگان، چاپ اوّل، تهران: تکا.
مهری، فریبا؛ علوی مقدّم، مهیار؛ دلبری, حسن؛ محمّدیان، عباس. (1397). «کارکرد لایة ایدئولوژیک در برجسته سازی سبکی غزل اجتماعی معاصر»، مجلة ادبیات پارسی معاصر، دوره 8، شمارة2، پیاپی25، صص 249-223.
مهری، فریبا؛ علوی مقدّم، مهیار؛ دلبری، حسن؛ محمّدیان، عباس. (1398). «تحلیل رستاخیز ساختاری واژه‌ها برپایة سبک‌شناسی لایه‌ای در لایة نحوی غزل معاصر ایران» ، مجلة مطالعات زبانی و بلاغی، دورة 10، شماره19، تیر1398، صص 346-323.
منزوی، حسین.(1387). مجموعة اشعار، چاپ اوّل، تهران: آفرینش، نگاه.
منزوی، حسین.(1388). از ترمه و تغزّل، چاپ ششم، تهران: روزبهان.
مهدی‌نژاد، امید و محمّدمهدی سیّار.(1388). دادخواست: صد شعر اعتراض، چاپ اوّل، مشهد، سپیدة باوران.
مؤدّب، علی‌محمّد.(1387)، عطر هیچ گلی نیست، چاپ اوّل، تهران: تکا.
میرجعفری، سیدعلی اکبر.(1378).گزیدة ادبیّات معاصر، چاپ اوّل، تهران: کتاب نیستان.
نظری، فاضل.(1392). ضد، چاپ اوّل، تهران: سورة مهر.
هاوکس، ترنس.(1377. استعاره، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: مرکز.
همایی، جلال‌الدّین.(1368)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ ششم، تهران: مؤسّسة نشر هما.
یوسفیان‌دارانی،‌ سودابه،‌رشیدی‌آشجردی، مرتضی‌ و محبوبة خراسانی (1395) «تحلیل ایدئولوژیک غزل اجتماعی دورة مشروطه» مجلّة پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، سال ششم، شمارة 3  (پی در پی 25)، صص 249-225.