تأثیر برون‌متن بر تصاویر شعر «قصیده برای انسان ماه بهمن» از احمد شاملو بر اساس نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

10.30465/copl.2022.40941.3745

چکیده

چکیده:

نورمن فرکلاف گفتمان را در 3 سطح «توصیف، تفسیر و تبیین» مطالعه می‌کند. در این مقاله تأثیر برون‌متن بر تصاویر شعر «قصیده برای انسان ماه بهمن» از احمد شاملو بر اساس نظریّۀ فرکلاف بررسی شده است.

شکل‌یابی تصاویر بر محوریّت تشبیه و سپس پارادوکس، استعاره، اغراق، تلمیح و کنایه استوار است. تصاویر شعر با زمینۀ تجربی تناسب دارند و تصویر مرکزی شعر یعنی انسان مبارز را تقویت می‌کنند. بافت موقعیتی تصاویر شامل برخی حوادث سیاسی – اجتماعی نزدیک یا هم‌زمان با سرایش شعر است. تلمیح‌ها کارکرد بینامتنی دارند و نظریّۀ شاعر را اثبات و تقویت می‌کنند. در فرایند جابجایی ایدئولوژیک، شاملو از گفتمان رسمی و مسلّط مشروعیت‌زدایی می‌کند و در مقام یک روشنفکر، که از عاملیّت گفتمانی برخوردار است، ایدئولوژی جایگزین خود را در قالب تفکّر چپ و در مخالفت با حکومت ارائه می‌کند. در این شعر، پرکتیس گفتمانی از همزیستی و هماهنگی تصاویر منفرد (رخداد گفتمانی) با یکدیگر و با بافت موقعیتی شعر حاصل شده و با پرکتیس اجتماعی شعر (اوضاع سیاسی-اجتماعی) در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The effect of extra-text on the images of the poem "ghaside barae ensan e mahe bahman" by Ahmad Shamloo based on Norman Fairclough's theory of critical discourse analysis

نویسندگان [English]

  • morad ali saadat shoa 1
  • seyyed javad mortezaie 2
1 PhD student in Persian language and literature, Ferdowsi University of Mashhad
2 Member of the Faculty of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad
چکیده [English]

Abstract:

The effect of extra-text on the images of the poem "ghaside barae ensan e mahe bahman" by Ahmad Shamloo based on Norman Fairclough's theory of critical discourse analysis

Norman Fairclough studies the discourse in 3 levels "description, interpretation and explanation". In this article, the effect of extra-text on the images of the poem "ghaside barae ensan e mahe bahman" by Ahmad Shamlou is investigated based on Farklough's theory.

The formation of images is based on the centrality of simile and then paradox, metaphor, exaggeration, hint and irony.

The images of the poem fit with the experimental context and strengthen the central image of the poem, that is, the fighting man. The situational context of the images includes some social-political events close to or at the same time as the poetry. Hints have an intertextual function and prove and strengthen the poet's attitude. In the process of ideological displacement, Shamlou delegitimizes the official and dominant discourse. And as an intellectual, who has discursive agency, he presents his alternative ideology in the form of socialism and in opposition to the government. In this poem, discourse practice is obtained from the coexistence and coordination of individual images (discourse event) with each other and with the situational context of the poem and is related to the social practice of poetry (social-political situations).

کلیدواژه‌ها [English]

  • extratext
  • Critical discourse analysis
  • Fairclough
  • image
  • Shamloo

مراجع

منابع:
آبراهامیان، ارواند. (1390). تاریخ ایران نوین. ترجمۀ شهریار خوّاجیان. چاپ اول، تهران: دات.
آبراهامیان، یرواند. (1383). ایران بین دو انقلاب: درآمدی بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران معاصر. ترجمۀ احمد گل محمدی. چاپ نهم، تهران: نی.
آبراهامیان، یرواند. (1396). کودتا 28 مرداد، سازمان سیا و ریشه‌های روابط ایران و امریکا در عصر مدرن. چاپ هفتم، تهران: نی.
آصف، محمدحسن. (1384). مبانی ایدئولوژیک حکومت در دوران پهلوی، چاپ اول، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
آقاگل‌زاده، فردوس. (تابستان 1391). توصیف و تبیین ساخت‌های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی. فصلنامۀ پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی، دورۀ سوم، شمارۀ 2 (پیاپی)، صفحۀ 1-19.
بهروز، مازیار. (1388). شورشیان آرمان‌خواه: ناکامی جنبش چپ در ایران. چاپ یازدهم، تهران: ققنوس.
پاشایی. ع. (1388). نام همه‌ی شعرهای تو؛ زندگی و شعر احمد شاملو (دو جلد). چاپ سوم، تهران: ثالث.
پالتریچ، برایان. (1396). درآمدی بر تحلیل گفتمان. ترجمۀ طاهره همتی، چاپ اول، تهران: نشر نویسۀ پارسی.
پوریا، ارسلان. (1396). کارنامه مصدق و حزب توده. چاپ اول، تهران: ققنوس.
جامی (پژوهش). (1392). گذشته چراغ راه آینده است. به کوشش فرید مرادی، چاپ اول، تهران: نگاه.
خسروی‌نیک، مجید. (1397). گفتمان، هویت و مشروعیت، خود و دیگری در بازنمایی پروندۀ هسته‌ای ایران. ترجمۀ نیلوفر آقاابراهیمی، چاپ اول، تهران: نشر لوگوس.
ذکاوت، محمود. نسبت اندیشه و عملکرد تقی ارانی و جریان «چپ»، خردنامه، ص 59 – 60.
ربانی خوارسگانی، علی و میرزایی، محمد. (بهار و تابستان 1393). ایده‌ئولوژی، سوژه، هژمونی، و امر سیاسی در بستر نظریۀ گفتمان. غرب‌شناسی بنیادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال پنجم، شمارۀ اول، صفحۀ 23-46.
سلاجقه، پروین. (1384). نقد شعر معاصر: امیرزاده‌ی کاشی‌ها (شاملو). چاپ اول، تهران: مروارید.
شاملو، احمد. (1391). مجموعه‌ی آثار، دفتر یکم: شعرها. چاپ دهم، تهران: آگاه.
شاملو، احمد. (1396). مجموعه‌ی آثار، دفتر دوم: همچون کوچه‌یی بی‌انتها. چاپ سیزدهم، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1388). صور خیال در شعر فارسی. چاپ سیزدهم، تهران: آگاه.
شعبانیان، علیرضا. (1394). تأملی در ساختارهای شعر فارسی. فصلنامه زیبایی‌شناسی ادبی. سال دوازدهم، شماره 2، ص 65 – 93.
شمیسا، سیروس. (1371). بیان. چاپ دوم، تهران: فردوس و مجید.
طهماسبی، فرهاد و صارمی، زهره. (تابستان 1392). تحلیل و بررسی تصویر شعری و معرفی ساختار آن در شعر احمد شاملو. فصلنامه تخصصی تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی. شمارۀ شانزدهم، ص 235 – 262.
فتوحی رودمعجنی، محمود. (1389). بلاغت تصویر. چاپ دوم، تهران: سخن.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران، شعبان‌علی بهرام‌پور و ...، چاپ اول، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فلاوردو، جان ‌و ریچاردسون، جان‌ای. (1397). راهنمای گفتمان‌شناسی انتقادی 1. رویکردها. ترجمۀ گروه مترجمان، چاپ اول، تهران: نشر لوگوس.
قراگوزلو، محمد. (1397). تاریخ تلخ به روایت احمد شاملو. چاپ اول، تهران: نگاه.
علوی، بزرگ. پنجاه‌وسه نفر.
کاوشی، حسن. تخریب مقبره رضاشاه (1) (رضاشاه و جنازه‌اش در تبعید): پرتال جامع علوم انسانی:
مرتضایی، سید جواد. (1394). بدیع از بلاغت. چاپ اول، تهران: زوّار.
میرسپاسی، علی. (1394). تأملی در مدرنیتۀ ایرانی: بحثی دربارۀ گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران. ترجمۀ جلال توکلیان. چاپ دوم، تهران: ثالث.
نجاتی، غلامرضا. (1373). تاریخ سیاسی 25 سالۀ ایران (از کودتا تا انقلاب). چاپ چهارم، تهران: موسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
نواختی‌مقدم، امین و انوریان‌اصل، حامد. (زمستان 1388). مبانی ایدئولوژیک سیاست‌های فرهنگی رژیم پهلوی. فصلنامۀ علمی - پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال ششم، شمارۀ 19، ص 115 – 140.
یورگنسن، ماریانه و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. ترجمۀ هادی جلیلی، چاپ اول، تهران: نشر نی.
Fairclough, Norman. (1989). Language and Power, London: Longman.
Fairclough, Norman. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.
Fairclough, Norman. (2010). Critical discourse analysis. Routledge.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار