نقدی بر نخستین نمونۀ «روایتگری سوم شخص محدود» در داستان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

هیأت علمی سازمان سمت

چکیده

داستان کوتاه «به دزدی رفته‎ها» از ابراهیم گلستان نخستین نمونۀ داستان فارسی است که به شیوۀ روایتگری «سوم شخص محدود» نوشته شده است. گلستان، برای نخستین بار در ایران، کوشیده است امکانات زبان فارسی را در این شیوه بالفعل کند و جنبه های زیبایی‎شناختی و معرفت‎شناختی آن را نیز لحاظ نماید. نقد این تجربۀ گلستان، در واقع، تحلیل نقطۀ آغاز این شیوۀ روایتگری در داستان فارسی است و ضرورت پژوهش دربارۀ آن را نشان می‎دهد. پس از طرح مباحثی نظری دربارۀ راوی محدود و روایت ذهنی برآمده از آن، داستان را نقدی درون‎متنی کرده‎ایم و بر اساس یافته‎ها به دو نتیجۀ کلّی رسیده‎ایم: 1. گلستان، «کلّیت و شاکلّۀ» داستان خود را بر شیوۀ راوی محدود نهاده است و با استفاده از گفتار مستقیم و غیرمستقیم شخصیت توانسته است «زمان و پیرنگی ذهنی» خلق کند. 2. گلستان در «اجرای» کلّیت مذکور، چند ضعف عمده نیز داشته است: توصیف زمینۀ رخداد، تشریح بدیهیات ذهن شخصیت، کم‎توجّهی به منطق ذهنی میان گزاره‎ها در نحو روایت،  به کارگیری افعال و جملات رابط و توضیحی. این ضعف‎ها نشان می‎دهد که دستیابی به زبان و پرداخت ویژۀ این شیوۀ روایت در ادوار بعد داستان فارسی، فرایندی تدریجی بوده است.   

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • foad moloudi
سازمان سمت
چکیده [English]

.

آدورنو، تئودور و ماکس هورکهایمر (1384). دیالکتیک روشنگری، ترجمة مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: انتشارات گام نو.
احمدی، بابک (1373). مدرنیته و اندیشة انتقادی، تهران: نشر مرکز.
 برادبری، مالکوم و جان مک فارلین . (1372 و 1371). نام و سرشت مدرنیسم، ترجمة احمد میرعلایی، در فصلنامة زنده رود، شمارة دوم و سوم.
براهنی، رضا (1362). قصه‌نویسی، چاپ سوم، تهران: نشر نو.
پاینده، حسین (1389). داستان کوتاه در ایران ( داستان‏های مدرن)، جلد دوم، تهران: نیلوفر.
تایسن، لُیس (1387). نظریه‏های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین‏زاده و فاطمه حسینی، ویراستار حسین پاینده، تهران: نگاهِ امروز، حکایت قلم نوین.
تولان، مایکل‏جی (1383). درآمدی نقادانه ـ زبان‏شناختی بر روایت، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: بنیاد سینمایی فارابی.
چوبک، صادق (1346). خیمه شب‌بازی (مجموعه داستان کوتاه)، چاپ سوم، تهران، سازمان انتشارات جاویدان.
دورکیم، امیل (1384). تقسیم کار، ترجمة باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.
دیچز، دیوید و جان استلوردی (1386). رمان قرن بیستم، در کتاب «نظریه‌های رمان»، ترجمة حسین پاینده، تهران: نیلوفر.
ریکور، پل (1384). زمان و حکایت، ترجمۀ مهشید نونهالی، جلد دوم، تهران: گام نو.
ریمون‏کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حرّی، تهران: نیلوفر.
زیمل، جورج (1382). تضاد فرهنگ مدرن، ترجمة هاله لاجوردی، فصلنامۀارغنون، شماره 18.
فلکی، محمود (1382). روایت داستان، (تئوری‏های پایۀ داستان‏نویسی)، تهران: نشر بازتاب نگار.
گلستان، ابراهیم (1348). آذر، ماه آخر پاییز (مجموعه داستان کوتاه)، چاپ دوم، تهران: انتشارات روزن.
لاج، دیوید (1388). هنر داستان‌نویسی، ترجمة رضا رضایی، تهران:  نشر نی.
لوید، ژنویو (1380). هستی در زمان، در کتاب «خویشتن‌ها و راویان در ادبیات و فلسفه»، ترجمة منوچهر حقیقی‌راد، تهران: نشر شبستان.
میرعابدینی، حسن (1386). صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد اول و دوم در یک مجلّد، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.
وبر، ماکس (1373). اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری، ترجمة عبدالکریم رشیدیان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 
 
 
 
 
Ortega  Gasset, Jose (1968). the Dehumanization of Art and other Essays on Art, Culture, and Literature, Princeton: Princeton University press.
 
    Cohn, Dorrit (1978).  Transparent  Minds: Narrative modes for presenting consciousness in fiction, princeton: Princeton  university press.