بررسی شگردهای انتقادی در شعر پروین اعتصامی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه مازندران

چکیده

پروین اعتصامی(1320-1285ش)، از شاعران برجسته‌ی دوره‌ی رضاشاهی محسوب می‌گردد؛ عصری که غلبه‌ی نظام سانسور و فشار اختناق حاکم بر آن، امکان طرح مستقیم اندیشه‌های اجتماعی و بیان نقد‌های سیاسی را به‌شدّت سرکوب نمود. امّا پروین، با استفاده از شیوه‌ای خاص و با تکیه بر خلاقیّت هنری و استعداد شاعری خویش به سبکی ویژه در نقد دست یافت که ضمن گریز از فشارهای موجود، آزادی او را نیز در جهان شعری به دنبال داشته است. استفاده از شگردهایی چون مناظره‌پردازی، تمثیل‌سازی، بهره‌گیری از طنز و گسسته‌سرایی و... و نیز ویژگی‌های مختلف ساختاری در بافت شعری، امکانات جالبی در حوزه‌ی نقد سیاسی و اجتماعی در اختیار او نهاده است. در نتیجه انتخاب راه‌کارهایی برای آفرینش متنی چند بعدی و لایه‌لایه، به طرح غیرمستقیم نقد و نظرات سیاسی و اجتماعی او منجر شده است تا با ایجاد نوعی خودسانسوری که در مورد اعتصامی بیش‌تر به رویکردی اعتلا‌یافته و زیرکانه قابل تعبیر است، بعد هنری شعرهایش را نیز تقویت نماید. بدین‌ترتیب مقاله‌ی حاضر با هدف تحلیل جوانب مختلف این موضوع و بررسی شیوه‌های انتقادی پروین، نقد شعر او را با تکیه بر شیوه‌ای تحلیلی- آماری در دستور کار قرار داده است.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
چکیده [English]

.

- آرین‌پور، یحیی(1387)، از صبا تا نیما، جلد دوم، چاپ نهم، تهران: ‌زوّار.
- اعتصامی، پروین(1333)، دیوان اشعار، به‌کوشش ابوالفتح اعتصامی، چاپ چهارم، تهران: چاپخانه‌ مجلس.
- امامی، نصراللّه و فاطمه صادقی نقدعلیا(1391)، «بررسی زمینه‌های سیاسی-اجتماعی شعر فارسی در قرن دهم»، نشریه تاریخ ادبیات، ش67، صص47-27.
- بارت، رولان(1387)، درجه‌ صفر نوشتار، ترجمه شیرین‌دخت دقیقیان، تهران: هرمس.
- پلوتارک(1361)، حیات مردان نامی، ترجمه رضا مشایخی، تهران: علمی و فرهنگی.
- پورنامداریان، تقی(1389)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.
-خرّمشاهی، بهاء‌الدّین(1374)، «خودسانسوری»، نشریه دانشگاه انقلاب، ش2، صص56-51.
- خسروی، فریبرز(1378)، سانسور: تحلیلی بر سانسور کتاب در دوره‌ی پهلوی دوم، تهران: موسسه نظر.
- دقیقیان، شیرین‌دخت(1387)، «گفتاری درباره‌ی درجه صفر نوشتار»، درجه‌ صفر نوشتار، نوشته رولان بارت، چاپ سوم، تهران: هرمس، صص26-1.
- دهخدا، علی‌اکبر(1339)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران و سازمان لغت‌نامه.
- ذاکرحسین، عبدالرحیم(1377)، ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیّت، جلد دوم، تهران: علم.
- راودراد، اعظم(1386)، «جامعه شناسی اثر هنری»، پژوهشنامه فرهنگستان هنر، ش2، صص91-66.
-رضایی، رمضان(1390)، «مقایسه مضامین اجتماعی در اشعار پروین اعتصامی و احمد صافی‌النجفی»، نشریه مطالعات ادبیات تطبیقی، ش 16، صص98-75.
- رضایی‌راد، محمّد(1381)، نشانه‌شناسی سانسور و سکوت سخن، تهران: طرح نو.
- روحانی، محمّدحسین(1370)، «پروین اعتصامی»، یادنامه‌ پروین، به‌کوشش علی دهباشی، تهران: دنیای مادر، صص182-168.
- ریپکا، یان(1383)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه ابوالقاسم سری، جلد دوم، تهران: بنگاه نشر و ترجمه.
-زرّین‌کوب، عبدالحسین(1386)، با کاروان حلّه، چاپ پانزدهم، تهران: علمی.
-سیفی، محسن و فریبا غنی(1394)، «مقایسه رویکرد سعادالصباح و پروین اعتصامی به مسائل اجتماعی»، نشریه زن و فرهنگ، ش 25، صص28-7.
- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا(1363)، «دوره‌ی مشروطیّت، ادبیات زندگی، ادبیات توده‌ی مردم»، ترجمه یعقوب آژند، ادبیات نوین ایران، تهران: امیرکبیر.
-شوکینگ، لوین ل(1373)، جامعه‌شناسی ذوق ادبی، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
- شیروانلو، فیروز(1355)، محدوده و گستره‌ جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، تهران: توس.
- کراچی، روح‌انگیز(1383)، پروین اعتصامی، تهران: داستان‌سرا.
- مجدالدّین، اکبر(1387)، »انعکاس نابرابری‌های اجتماعی در اشعار پروین اعتصامی«، پژوهشنامه علوم انسانی، ش57، صص396-365.
- محسنی، مرتضی و غلامرضا پیروز(1388)، «تحلیل شعر پروین اعتصامی بر اساس نظریه‌ی زیبایی‌شناسی انتقادی»، نشریه ادبیات دانشگاه شهیدباهنر کرمان، ش25، صص247-223.
- محمّدی، برات(1389)، «بررسی جامعه‌شناختی و آسیب‌شناسی اجتماعی در آیینه شعر مشروطه»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب ، ش10، صص421-395.
- مشرّف، مریم(1390)، «مفهوم تجدّد و رویکرد نئوکلاسیک در دیوان پروین اعتصامی»، پژوهشنامه ادبیات تعلیمی، ش11، صص152-135.
- هاورز، آرنولد(1355)، «محدوده و گستره‌ی جامعه‌شناسی هنر»، محدوده و گستره‌ی جامعه‌شناسی هنر و ادبیات، ترجمه فیروز شیروانلو، تهران: توس، صص40-9.
- هاوکس، ترنس(1377)، استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: قطره.
-Boaz, Martha(1968), Censorship in: Encycolopedia of Library and Information Science, ed. By Allen Kent and Horold Lancour, New York: Marcel Dekker.
-Daily, Jaye(1973), The Anatomy Of Censorship, New York: Marcel Dekker.
-Morfin, Ross and Supryia M.Ray(1988), The Bed ford Glossary Of Critical and Literary Terms, New York: Boston.
-The Oxford English Dictionary(1989), 2nd ed. Prepared by J.A.Simpson And E.S.C.Weiner. Oxford: Clavendon Press.