از مخاطب خاص تا مخاطب عام (نگاهی جامعه‌شناسانه به تحول طیف مخاطبان ادبیات تعلیمی فارسی با تکیه بر مرصاد العباد و کتاب احمد)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادلبیات فارسی، دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

با تأمل در آثار تعلیمی فارسی می‌توان دریافت که در اکثر این آثار نوعی دسته‌بندی در طیف مخاطبان دیده می‌شود؛ دسته‌ای از آثار فقط خطاب به پادشاهان و شاهزادگان نوشته شده‌اند و دسته‌ای ‌خطاب به وزرا یا مردم عادی. در برخی دیگر از آثار تعلیمی نیز نویسنده هر فصل از کتاب خود را به آموزش مطلبی به گروهی از مردم اختصاص داده است؛ مثل آنچه در باب پنجم مرصادالعباد مشاهده می­شود. این درحالی است که در آثار تعلیمی پس از مشروطه، از جمله کتاب احمد، این مرزبندی میان مخاطبان از میان برداشته شده و این آثار خطاب به عموم مردم جامعه نوشته شده­اند.نویسندۀ این مقاله بر آن است که میان ساختار سلسله‌مراتبی جامعۀ سنتی ایران با این تقسیم‌‌بندی در طیف مخاطبان ادبیات تعلیمی ارتباط معناداری وجود دارد. در واقع همان‌گونه که جامعه ایران به طبقات مختلفی از پادشاهان، زمینداران و زارعان تقسیم می‌شده است، مخاطبان ادبیات تعلیمی نیز به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شدند و به هر گروه متناسب با جایگاه اجتماعی آنها تعلیم خاصی داده می‌شد. اما همزمان با تحولات فکری انقلاب مشروطه، با باور به برابری مردم جامعه و در نهایت الغای رسم تیولداری در نخستین قانون اساسی، ادبیات تعلیمی نیز ساختار سلسله‌مراتبی خود را از دست داد و آثار تعلیمی خطاب به مخاطبان عام نوشته شدند.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
چکیده [English]

.

ـ آدمیت، فریدون، 1349، اندیشه­های میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران، خوارزمی.
ـ ــــــــــ ، 1362، اندیشه­های طالبوف تبریزی، تهران، دماوند.
ـ ــــــــــ ، 1385، اندیشۀ ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار، تهران، خوارزمی.
ـ ــــــــــ ، 1387، ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران، تهران، گستره.
ـ ــــــــــ ، 1388، فکر دموکراسی در نهضت مشروطیت ایران، تهران، گستره.
ـ اجاق، محمد/ واعظ شهرستانی، زینب، تعلیم و تربیت در ایران باستان، چاپ­شده در فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی تحقیقات روانشناختی، دورۀ 5، شمارۀ 20، زمستان 1392، صص 12 ـ 1.
ـ اشرف، احمد/ بنوعزیزی، علی، 1387، طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی، تهران، نیلوفر.
ـ اشرف الدین گیلانی، بی­تا، کلیات اشعار، بی­جا.
ـ اولیچ، رابرت، مربیان بزرگ (تاریخ اندیشه­های تربیتی)، ترجمۀ علی شریعتمداری، تهران،  سمت.
ـ بهار، مهرداد، 1386، ادیان آسیایی، چاپ ششم، تهران، چشمه.
ـ بکر، لوتوس و دنکاف، فردریک، 1393، سرگذشت تمدن، ترجمۀ علی محمد زهما، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ بیل، تیموتی لوی، 1388، عصر فئودالیسم، ترجمۀ مهدی حقیقت­خواه، تهران، ققنوس.
ـ پالمر، رابرت روزول، 1384، تاریخ جهان نو (ج 1)، ترجمۀ ابوالقاسم طاهری، تهران، امیرکبیر.
ـ تفضلی، احمد، 1385، جامعۀ ساسانی (سپاهیان، کاتبان و دبیران، دهقانان)، ترجمۀ شیرین مختاریان و مهدی باقی، تهران، نی.
ـ توسی، خواجه نصیرالدین، 1387، اخلاق ناصری، تهران، خوارزمی.
ـ دان، جان. ام، عصر روشنگری، 1387، ترجمۀ مهدی حقیقت خواه، تهران، ققنوس.
ـ دباشی، حمید، 1373، تأملی بر صناعت روایت در گلستان، چاپ­شده در مجلۀ ایرانشناسی، سال ششم، شمارۀ 1.
ـ دوانی، جلال الدین، 1391، اخلاق جلالی، به تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، تهران، اطلاعات.
ـ دومزیل، ژرژ، 1391، خدایان سه کنش چاپ­شده در جهان اسطوره­شناسی، ترجمۀ جلال ستاری، تهران، مرکز.
ـ رالز، جان، 1392، لیبرالیسم سیاسی، ترجمۀ موسی اکرمی، تهران، ثالث.
ـ رستم­وندی، تقی، 1388، اندیشۀ ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران، امیرکبیر.
ـ رضایی راد، محمّد، 1379، مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، تهران، طرح نو.
ـ زرین­کوب، عبدالحسین، 1378، روزگاران/ تاریخ ایران از آغاز تا سقوط سلطنت پهلوی، تهران، سخن.
ـ سعدی، شیخ مصلح الدین، 1385، گلستان، تهران، خوارزمی.
ـ شهریاری، حمید، 1385، فلسفۀ اخلاق در تفکر غرب از دیدگاه السدیر مک اینتایر، تهران، سمت.
ـ طالبوف، عبدالرحیم، 1336، کتاب احمد، تهران، شیرازه.
ـ ــــــــــــــ ، مسالک المحسنین، بی­تا، تهران، کلالۀ خاور.
ـ ــــــــــــــ ، آزادی و سیاست، به کوشش ایرج افشار، بی­تا/1، تهران، سحر.
ـ طاهری، ابوالقاسم، 1383، تاریخ اندیشه­های سیاسی در غرب، تهران، قومس.
ـ عالم، عبدالرحمان، 1384، تاریخ فلسفۀ سیاسی غرب (عصر جدید و سدۀ نوزدهم)، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی.
ـ عبداللهیان، حمید، 1391، نظام ارباب غایب در ایران، مفهوم­پردازی واقعیت در جامعه­شناسی تاریخی، ترجمۀ غلامرضا جمشیدیها و علیرضا صادقی، تهران، جامعه­شناسان.
ـ علامی، ذوالفقار/ کیانیان، فریبا، 1389، مقایسۀ سبکی منشآت قائم مقام و گلستان سعدی، چاپ شده در دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی فنون ادبی، دانشگاه اصفهان، سال دوم، شمارۀ اول.
ـ فارابی، ابونصر، 1369، السیاسه المدنیه، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران، سروش.
ـ فوران، جان، 1387، مقاومت شکننده/ تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمۀ احمد تدیّن، تهران، مؤسسۀ خدمات فرهنگی رسا.
ـ قادری، حاتم، 1387، اندیشه­های سیاسی در قرن بیستم، تهران، سمت.
ـ قاسمی پویا، اقبال، 1377، مدارس جدید در دورۀ قاجاریه، بانیان و پیشروان، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ـ کاتوزیان، محمدعلی همایون، 1387، اقتصاد سیاسی ایران از مشروطیت تا پایان سلسلۀ پهلوی، ترجمۀ محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
ـ کاردان، علی محمد، 1392، سیر آراء تربیتی در غرب، تهران، سمت.
ـ کریستین سن، آرتور، 1389، ایران در زمان ساسانیان، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران، نگاه.
ـ کلوسکو، جورج، 1389، تاریخ فلسفۀ سیاسی (دوران کلاسیک)، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران، نی.
ـ کوریک، جیمز، آ، 1380، رنسانس، ترجمۀ آزیتا یاسایی، تهران، ققنوس.
ـ گلنر، ارنست، 1388، ناسیونالیسم، ترجمۀ محمدعلی تقوی، تهران، مرکز.
ـ گوتک، جرالد ال، مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمۀ محمد جعفر پاک سرشت، تهران، سمت.
ـ لمبتون، ا.ک.س، 1345، مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ ــــــــــــ ، 1375، ایران عصر قاجار، ترجمۀ سیمین فصیحی، تهران، جاودان خرد.
ـ لوگوف، ژاک، 1387، اروپا مولود قرون وسطی، ترجمۀ بهاء الدین بازرگانی گیلانی، تهران، کویر.
ـ ماهروزاده، طیبه، 1389، فلسفۀ اخلاقی کانت، تهران، سروش.
ـ مستشارالدوله، یوسف خان، 1385، رسالۀ موسوم به یک کلمه، تهران، بال.
ـ ملکم خان، 1381، دفتر تنظیمات چاپ شده در مجموعۀ رساله­های میرزا ملکم خان ناظم الدوله، به کوشش حجت الله اصیل، تهران، نی.
ـ ـــــــــ ، روزنامۀ قانون، 1389، تهران، کویر.
ـ نجم­الدین رازی، 1386، مرصادالعباد من المبدأ إلی المعاد، به اهتمم محمدامین ریاحی، تهران، علمی و فرهنگی.
ـ نولان، پاتریک/ لنسکی، گرهارد، 1380، جامعه­های انسانی: مقدمه­ای بر جامعه­شناسی کلان، ترجمۀ ناصر موفقیان، تهران، نی.
ـ واربرتون، نایجل، 1386، آثار کلاسیک فلسفه، ترجمه مسعود علیا، تهران، ققنوس.