الگوی پیشنهادی برای تطبیق نظریة جامعه‌شناسی با ساختار ادبی ـ اجتماعی رمان فارسی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

چکیده

نقد جامعه‌شناختی رمان یکی از انواع پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است که بر مبنای پیوند میان ساختارهای اجتماعی و ساختار ادبی، قرائتی جامعه‌شناسانه از متن ادبی ارائه می‌دهد و در عین حال، جنبه‌های زیبایی‌شناسانۀ اثر را نیز در نظر می‌گیرد. این نقد مانند سایر انواع نقد ادبی وارداتی است و در بسیاری موارد میان نظریه و متنِِ بررسی‌شده پیوند محکمی وجود ندارد. هدف از نگارش این مقاله ارائۀ الگویی کاربردی از این نقد، متناسب با ویژگی‌های اجتماعی ـ ادبی رمان فارسی است که با در نظر گرفتن اصول پایه‌ای این نظریه و تطابق آن با دوره‌های اجتماعی در رمان فارسی تدوین شده است. کشف ساختارهای معنادار که فاعل جمعی دارند، کشف درون‌مایه‌های اجتماعی تکرارشونده در رمان فارسی، اهمیت شناخت جایگاه طبقاتی نویسنده و بازتاب آن بر پیرنگ و شخصیت‌های رمان، کشف ارتباط و تناظر میان ساختار ادبی و ساختار اجتماعی رمان، و درنهایت تحلیل و تشریح یافته‌ها و برقراری پیوند میان ساختار اجتماعی و ساختار ادبی ساختار پیشنهادی این مقاله است. به نظر می‌رسد با استفاده از این ساختار بتوان الگویی کاربردی و متناسب با رمان ایرانی بر مبنای نظریه، برای نقد جامعه‌شناختی رمان فارسی تدوین کرد.

عنوان مقاله [English]

الگوی پیشنهادی برای تطبیق نظریة جامعه‌شناسی با ساختار ادبی ـ اجتماعی رمان فارسی

نویسنده [English]

  • مریم عاملی رضایی
چکیده [English]

نقد جامعه‌شناختی رمان یکی از انواع پرکاربرد نقد ادبیات داستانی است که بر مبنای پیوند میان ساختارهای اجتماعی و ساختار ادبی، قرائتی جامعه‌شناسانه از متن ادبی ارائه می‌دهد و در عین حال، جنبه‌های زیبایی‌شناسانۀ اثر را نیز در نظر می‌گیرد. این نقد مانند سایر انواع نقد ادبی وارداتی است و در بسیاری موارد میان نظریه و متنِِ بررسی‌شده پیوند محکمی وجود ندارد. هدف از نگارش این مقاله ارائۀ الگویی کاربردی از این نقد، متناسب با ویژگی‌های اجتماعی ـ ادبی رمان فارسی است که با در نظر گرفتن اصول پایه‌ای این نظریه و تطابق آن با دوره‌های اجتماعی در رمان فارسی تدوین شده است. کشف ساختارهای معنادار که فاعل جمعی دارند، کشف درون‌مایه‌های اجتماعی تکرارشونده در رمان فارسی، اهمیت شناخت جایگاه طبقاتی نویسنده و بازتاب آن بر پیرنگ و شخصیت‌های رمان، کشف ارتباط و تناظر میان ساختار ادبی و ساختار اجتماعی رمان، و درنهایت تحلیل و تشریح یافته‌ها و برقراری پیوند میان ساختار اجتماعی و ساختار ادبی ساختار پیشنهادی این مقاله است. به نظر می‌رسد با استفاده از این ساختار بتوان الگویی کاربردی و متناسب با رمان ایرانی بر مبنای نظریه، برای نقد جامعه‌شناختی رمان فارسی تدوین کرد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • باغ بلور
  • تحلیل فمینیستی ـ انتقادی گفتمان
  • تصویر زنان
  • سنت
  • پدرسالاری
آریان‌پور، امیرحسین (1380). جامعه‌شناسی هنر، تهران: گستره.
آل احمد، جلال (1350). مدیر مدرسه، تهران: نگاه.
افغانی، علی‌محمد (1372). شوهر آهوخانم، تهران: نگاه.
باختین، میخائیل (1387). تخیل مکالمه‌ای: جستارهایی دربارة رمان، ترجمة رؤیا پورآذر، تهران: نی.
تودورف، تزوتان (1377). منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریمی، تهران: مرکز.
چهل‌تن، امیرحسین (1384). سپیده‌دم ایرانی، تهران: نگاه.
چهلتن، امیرحسین (1386). تالار آئینه، تهران: نگاه.
حاج‌سید‌جوادی، فتانه (1375). بامداد خمار، تهران: البرز.
دانشور، سیمین (1353). سووشون، تهران: خوارزمی.
دانشور، سیمین (1380). جزیرة سرگردانی، تهران: خوارزمی.
دستغیب، عبدالعلی (1383). کالبدشکافی رمان معاصر فارسی، تهران: سورة مهر.
دولت‌آبادی، محمود (1372). جای خالی سلوچ، تهران: چشمه.
ذوالفقاری، محسن (1379). تحلیل سیر نقد داستان در ایران، تهران: آتیه.
رامان سلدن، پیتر ویدوسون (1384). راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
رامان سلدن، پیتر ویدوسون (1384). راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
زیما، پیر و. (1377). «جامعه‌شناسی رمان از دیدگاه یان وات، لوکاچ، ماشری، گلدمن، و باختین»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
سپانلو، محمدعلی (1387). نویسندگان پیشرو ایران، تهران: نگاه.
سناپور، حسین (1379) نیمة غایب، تهران: چشمه.
صادقی، بهرام (1340). ملکوت، تهران: زمان.
عاملی رضایی، مریم (1391). «خاستگاه فلسفی نظریۀ جامعه‌شناسی ادبی و آسیب‌شناسی به‌کارگیری آن در متون ادبی فارسی»، پژوهش‌های ادبی، س 9، ش 36 و 37.
عتماد‌زاده، محمود (1342). دختر رعیت، تهران: نیل.
عسگری حسنکلو، عسگر (1387). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی با تأکید بر ده رمان برگزیده، تهران: فرزان.
علوی، بزرگ (1357). چشم‌هایش، تهران: نگاه.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1390). سبکشناسی، نظریه‌‌ها، رویکردها، و روش‌‌ها، تهران: سخن.
فراست، قاسمعلی (1363). نخل‌‌های بیسر، تهران: امیرکبیر.
فصیح، اسماعیل (1376). ثریا در اغما، تهران: البرز.
قنادان،‌ منصور و دیگران (1375). جامعه‌شناسی مفاهیم کلیدی، تهران: آوای نور.
کاظمی، مشفق (1340). تهران مخفوف، تهران: ابن‌سینا.
گلابدره‌ای، محمود (1380). دال، تهران: پیکان.
گلدمن، لوسین (1376). جامعه، فرهنگ و ادبیات، گزیده و ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: چشمه.
گلدمن، لوسین (1377). «جامعه‌شناسی ادبیات»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
گلدمن، لوسین (1381). «کل و اجزا، فصل اول از بخش نخست خدای پنهان» در جامعه، فرهنگ و ادبیات، گزیده و ترجمة محمدجعفر پوینده، تهران: چشمه.
لنار، ژاک (1377). «جامعه‌شناسی ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن»، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة محمدجعفر پیونده، تهران: نقش جهان.
لوونتال، لئو (1386). رویکرد انتقادی در جامعه‌شناسی ادبیات، ترجمة محمدرضا شادرو، تهران: نشر نی.
محب‌علی، مهسا (1388) نگران نباش، تهران: چشمه.
مخملباف، محسن (1368). باغ بلور، تهران: نی.
مصباحی‌پور ایرانیان، جمشید (1358). واقعیت اجتماعی و جهان داستان، تهران: امیر‌کبیر.
میرعابدینی، حسن (1386). صدسال داستان‌نویسی در ایران، 4 جلد، تهران: چشمه.
میرعابدینی، حسن (1386). ‌فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز، تهران: چشمه.
نفیسی، سعید (1336). نیمه‌راه بهشت، تبریز: ستاره.
‌‌هاجری، حسین (1381). «تحلیل گرایش‌های عمدة رمان‌نویسی از انقلاب اسلامی تا امروز»، رسالة دکتری ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس.