چگونگی بازنمایی کودکان در ادبیات روایی بزرگسالان از دیدگاه گفتمان‌شناسی انتقادی

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان‌شناسی رایانه‌ای مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فن‌آوری، شیراز، ایران

2 دانش آموخته گروه زبان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات فارس

10.30465/copl.2021.6153

چکیده

چکیده
این پژوهش از دیدگاه گفتمان­شناسی انتقادی به بررسی شیوه­های بازنمایی کودکان در ادبیات روایی بزرگسالان پرداخته­است. رمان­های سووشون اثر سیمین دانشور(1348)، چراغ­ها را من خاموش می­کنم اثر زویا پیرزاد (1380) و پرندۀ من اثر فریبا وفی (1381)، به عنوان محدودۀ پژوهش، انتخاب شدند. الگوی مورد استفاده، انگارۀ بازنمایی کارگزاران اجتماعی ون­لیوون (1996) بود. به منظور تجزیه­وتحلیل داده­ها، جمله­ها و تعبیرات گفتمان­مدار از جمله­های غیر گفتمان­مدار تفکیک و شمارش شدند. سپس بسامد و درصد مؤلفه­های گفتمان­مدار و میزان رازگونگی تعیین شد. نتایج پژوهش نشان داد که کودکان به صورت فعال و پویا و صریح بازنمایی شده­اند. آنان در این متون بیش­تر تشخص­بخشی شده­اند و از بین مؤلفه­های تشخص­بخشی از مؤلفۀ نام­دهی بیش­تر برای بازنمایی­شان استفاده شده است که این مطلب نشان­گر توجه به هویت شخصی و فردی کودکان است. همچنین کودکان در این آثار مورد تبعیض جنسیتی قرار نگرفته­اند و بازنمایی و پوشیدگی دختران و پسران تفاوت معناداری با هم نداشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

How children are represented in adult narrative literature from the perspective of critical discourse analysis

نویسندگان [English]

  • Mhammad Hadi Fallahi 1
  • Negar Hamzavi Zarghani 2
1 Department of Computational Linguistics, Regional Information center for Science and Technology
2 Department of Linguistics, Fars science and Research Branch, Islamic Azad University
چکیده [English]

From the perspective of critical discourse analysis, this study examined the ways children are represented in the adult narrative literature. The novels of “Su va shun”,Simin Daneshvar (1348), “Turn off the Lights”, Zoya Pirzad (2001) and “My Bird”, Fariba Vafi (2002), were selected as data for this study. The paradigm used as the concept of representation of social actors by Van Leuven (1996). In order to analyze the data, discursive structures and interpretations were separated and counted as non- discursive structures. Then the frequency and percentage of discursive components and the amount of discord were determined. The results showed that the children were actively, dynamically and explicitly represented. They have become more individualized in these texts, and among the individual components a part of the naming component has been used more to represent them, reflecting the personal and individual identity of the children. Also, children were not subjected to gender discrimination in these works, and there was no significant difference between boys and girls.

کلیدواژه‌ها [English]

  • an Leeuwen's model
  • Critical Discourse Analysis
  • Social actors
  • Child
آقاگل­زاده، فردوس (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آقاگل­زاده، فردوس (1386). «تحلیل گفتمان انتقادی و ادبیات». ادب پژوهی، ش 1، صص 27-17.
آقاگل­زاده، فردوس و غیاثیان، مریم­سادات (1386). «رویکردهای غالب در تحلیل گفتمان انتقادی». مجلۀ زبان و زبان­شناسی، س3، ش1، صص 54-39.
آقاگل­زاده، فردوس، خیرآبادی، رضا، و گلفام، ارسلان (1392). «مطالعۀ تطبیقی شیوۀ بازنمایی کنشگران ایرانی و غربی در پروندۀ هسته­ای ایران در رسانه­های بین­المللی (الگوی 2008 ون لیوون)». جستارهای زبانی، د4، ش1 (پیاپی 13)، صص 19-1.
اخوت، احمد (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: نشر فردا.
براهنی، رضا (1368). قصه­نویسی. تهران: انتشارات البرز.
پوشنه، آتنا (1391). «تحلیل گفتمان انتقادی در اثری از ابراهیم گلستان با استفاده از مؤلفه­های جامعه­شناختی- معنایی گفتمان­مدار و با توجه به بازنمایی کارگزاران اجتماعی». جستارهای زبانی، د 4(2)، صص 25-1.
پیرزاد، زویا (1380). چراغ­ها را من خاموش می­کنم. تهران: نشر مرکز.
جهانگیری، شکوفه (1390). تحلیل انتقادی گفتمان شعر اجتماعی کودک و نوجوان (گروه سنی د- ه) با توجه به انگارۀ تحلیلی ون­لیون. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس، شیراز، ایران.
حق­شناس، علی­محمد (1373). «گونه­های ادب». کلک، ش53، صص 85-77.
دانشور، سیمین (1348). سووشون. تهران: انتشارات خوارزمی.
دسپ، سید­علی (1388). «تحلیل گفتمان غالب در رمان سووشون سیمین دانشور». نقد ادبی، س2، ش6، صص 183-149.
درودگریان، فرهاد، کوپا، فاطمه، و اکبر­پور، سهیلا (1391). «زمان روایی در رمان احتمالاّ گم شده­ام براساس نظریۀ ژراژ ژنت». مطالعات داستانی، س1، ش2، ، صص 17-5.
رستگار، مریم (1390). چگونگی بازنمایی شخصیت زن در نوشته­های نویسندگان زن ایرانی: مطالعۀ موردی رمان «چراغ­ها را من خاموش می­کنم» (تحلیلی از منظر گفتمان­شناسی انتقادی). پایان­نامۀ کارشناسی ارشد زبان­شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات فارس، شیراز، ایران.
سیف، لیدا (1386). بازنمایی کارگزاران اجتماعی در منازعات فلسطین و اسرائیل. پایان­نامه کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز.
شاه­سنی، شهرزاد (1386). تبیین سازوکارهای مؤلفه­های جامعه­پذیری کتاب­های علوم انسانی دورۀ ابتدایی در چارچوب تحلیل انتقادی گفتمان. رسالۀ دکتری رشتۀ تعلیم و تربیت، دانشگاه شیراز.
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1352). «انواع ادبی و شعر فارسی». خرد و کوشش، ش 11 و 12، 119-96.
صمیم بنی­هاشم، ابوالحسن (1371). مطالعۀ رشد نحوی نوشتاری در میان دانش­آموزان. پایان­نامۀ کارشناسی ارشد آموزش زبان انگلیسی، دانشگاه شیراز.
عسگری، عسگر (1389). نقد اجتماعی رمان معاصر فارسی با تأکید بر ده رمان برگزیده. تهران: انتشارات فرزان روز.
غلام، محمد (1383). «جامعه­شناسی رمان فارسی». زبان و ادبیات فارسی مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، س12، ش 46-45، صص 173-129.
فاولر، راجر، یاکوبسن، رومن، لاج، دیوید، و بری، پیتر (1390). زبان­شناسی و نقد ادبی. مترجمان: خوزان، مریم، و پاینده، حسین، تهران: نشر نی.
فرکلاف، نورمن (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. مترجمان: فاطمه شایسته پیران و دیگران، تهران: نشر مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
فلاحی، محمدهادی (1388). بازنمایی کارگزاران اجتماعی در نشریات دوره مشروطه از منظر گفتمان شناسی انتقادی. رسالۀ دکتری زبان­شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.
لطفی­پور ساعدی، کاظم (1376). اصول و روش ترجمه. تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.
محمدی فشارکی، محسن، و عاشورلو، شیرین (1393). «بررسی موقعیت «روایت­شنو» در ادبیات داستانی». جستارهای زبانی، د5، ش4 (پیاپی20)، صص 195-171.
مقداری، صدیقه­سادات، زمردیان، رضا، استاجی، اعظم، و مشکوۀ­الدینی، مهدی (1389). «بازنمایی نقش زنان در ادبیات جنگ برای کودک از منظر گفتمان شناسی انتقادی». زبان­شناسی و گویش­های خراسان، شماره پیاپی 5، صص 69-47.
میرصادقی، جمال (1390). ادبیات داستانی. تهران: نشر سخن.
ناولز، موردی (1380). «ایدئولوژی و روایت». مترجم: اقبال­زاده، شهرام، کتاب ماه ادبیات کودک و نوجوان، س4، ش9، صص 101-100.
وفی، فریبا (1381). پرندۀ من. تهران: نشر مرکز.
ون دایک، تئون ای (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان؛ از دستور متن تا گفتمان­کاوی انتقادی. مترجمان: پیروز ایزدی و دیگران، تهران: انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
یارمحمدی، لطف­الله (1383). گفتمان­شناسی رایج و انتقادی. تهران: انتشارات هرمس.
یارمحمدی، لطف­الله (1389). ارتباطات از منظر گفتمان­شناسی انتقادی. تهران: انتشارات هرمس.
یارمحمدی، لطف­الله، یمینی، مرتضی، و قنبری، لیلا (1389). «مقایسۀ تحلیل انتقادی گفتمان داستان­های کوتاه معاصر بزرگسالان و داستان­های کوتاه معاصر نوجوانان». مطالعات ادبیات کودک، س1، ش1، صص166-143.
یارمحمدی، لطف­الله (1391). درآمدی به گفتمان­شناسی. تهران: انتشارات هرمس.