از شخصیت درختی تا شخصیت ریزومی تبیین تفاوت‌های شخصیت‌های داستان‌های کلاسیک، مدرن و پسامدرن

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

شخصیت داستانی در تعیین و تبیین تفاوت‌های داستان‌های کلاسیک، مدرن و پسامدرن نقش برجسته‌ای دارد. داستان کلاسیک قهرمان محور و دارای شخصیت‌هایی مقتدر و متمرکز است که داستان حول آن شخصیت‌ها می‌چرخد. در داستان مدرن با نوعی سوبژکتیویته مواجه هستیم و شخصیت، جهان را بین خود و دیگری تقسیم می‌کند اما در داستان پسامدرن شخصیت از مرکز به حاشیه رفته و تمایزی میان خود و دیگری قائل نیست. نقش هویت که در داستان مدرن برجسته بود در داستان پسامدرن کم­رنگ شده و شخصیت‌ها دچار «من پریشی» هستند. شخصیت پسامدرن در حال سیلان، لغزندگی، هویت پریشی و گسست از قالب‌های ذهنی، زبانی و اجتماعی است. دلوز و گتاری دو اصطلاح «درخت» و «ریزوم» را وضع کردند و منظور از این اصطلاحات، دو نوع شیوۀ تفکر و اندیشه است. از نظر آن‌ها رویکرد درختی، عمودی، متمرکز و دارای سلسله‌مراتب از پیش مشخص است؛ اما رویکرد ریزومی افقی و کوچ­گرایانه است و تابع هیچ اقتداری نیست. تفکر درختی نشان‌دهندۀ فلسفه «بودن» و رکود، امّا تفکّر ریزومی نشان‌دهندۀ فلسفه «شدن»، تفاوت، سیلان و ارتباط شبکه‌ای است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که شخصیت‌ها در داستان کلاسیک و مدرن – با همۀ تفاوت‌هایی که باهم دارند- مبتنی بر رویکرد درختی امّا در داستان پسامدرن مبتنی بر رویکرد ریزومی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسندگان [English]

  • . . 1
  • . . 2
  • . . 3
1 .
2 .
3 .
آلن، گراهام. (1392). بینامتنیت، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
اخوت، احمد. (1392). دستور زبان داستان، چاپ دوم، اصفهان: نشر فردا.
براهنی، رضا. (1368). قصه‌نویسی، چاپ چهارم، نشر البرز: تهران.
براهنی، رضا.  (1373). رؤیای بیدار: مجموعه مقاله‌ها، چاپ اول، تهران: نشر قطره.
براهنی، رضا.  (1381). آزاده خانم و نویسنده‌اش(چاپ دوم) یا آشویتس خصوصی دکتر شریفی، چاپ اول، تهران: کاروان.
برتنس، هانس. (1391). مبانی نظریه ادبی، ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، چاپ سوم.، تهران: نشر ماهی.
بنیامین، والتر. (1366). نشانه‌ای به رهایی: مقالات برگزیده. چاپ اول، تهران: نشر تندر.
پاینده، حسین. (1394). گشودن رمان، چاپ سوم، تهران: مروارید.
پاینده، حسین (1395). داستان کوتاه در ایران( داستان‌های رئالیستی و ناتورالیستی)، چاپ سوم، تهران: انتشارات نیلوفر.
پاینده، حسین (1396). داستان کوتاه در ایران (داستان‌های پسامدرن)، چاپ سوم، تهران: نشر نیلوفر.
تسلیمی، علی. (1393). گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران: داستان. چاپ دوم، تهران: اختران.
حداد، حسین. (1387). بررسی عناصر داستان ایرانی، چاپ اول، تهران: سوره مهر.
دلوز، ژیل و فلیکس‌گتاری. (1396). فلسفه چیست؟، ترجمه محمدرضا آخوندزاده، چاپ دوم. تهران: نشر نی.
دولت‌آبادی، محمود. (1357). در لایه‌های بیابانی، تهران: انتشارات پیوند.
............ (1374). کلیدر، چاپ یازدهم، تهران: فرهنگ معاصر.
دیو، ریدار. (1396). دلوز، ترجمه فریبرز مجیدی، چاپ نخست، تهران: علمی و فرهنگی.
روزبه، محمدرضا. (1395). ادبیات معاصر ایران نثر، چاپ هفتم، تهران: انتشارات روزگار.
علومی، محمدعلی. (1389). سوگ مغان، چاپ اول، تهران: نشر آموت.
گیرو، پی یر. (1380).نشانه‌شناسی، ترجمه محمد نبوی، چاپ اول، تهران: نشر آگه.
لاج، دیوید و دیگران. (1394). نظریه‌های رمان: از رئالیسم تا پسامدرنیسم، ترجمه حسین پاینده، چاپ سوم، تهران: نشر نیلوفر.
مک هیل، برایان. (1395). داستان پسامدرنیستی، ترجمه علی معصومی، چاپ دوم، تهران: نشر ققنوس.
میر صادقی، جمال. (1394). عناصر داستان، چاپ نهم، تهران: نشر سخن.
نجدی، بیژن. (1397). دوباره از همان خیابان‌ها، چاپ چهاردهم، تهران: نشر مرکز.
وارد، گلن. (1389). پسامدرنیسم، ترجمه قادر فخر رنجبری و ابوذر کرمی، چاپ سوم، تهران: نشر ماهی.
هدایت، صادق. (1383). بوف کور، چاپ اول، اصفهان: نشر صادق هدایت.
یزدانجو، پیام. (1387). ادبیات پسامدرن: گزارش. نگرش، نقادی، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
مقالات:
رامین نیا، مریم. (1394). رویکرد ریزوماتیک و درختی: دو شیوه متفاوت در آفرینش و خوانش اثر ادبی، نشریه ادب پژوهی، شماره 32. تابستان 94، صص 31-62.
زمانی جمشیدی، محمد زمان و رحمان شریف‌زاده. (1396). ریزوم-شبکه: بررسی تطبیقی هستی‌شناسی ژیل‌دلوز برنو لاتور، دو فصلنامه شناخت، پاییز و زمستان 96، صص 159-184.
سجادی، سید مهدی و علی ایمان زاده. (1391). تبیین و تحلیل دلالت‌های تربیتی دیدگاه معرفت‌شناختی ژیل‌دلوز و نقد دلالت‌های آن برای تعلیم و تربیت، نشریه اندیشه‌های نوین تربیتی، دوره 8، شماره 4، زمستان 91، صص 53-80.
 
Deleuze, Gilles and and Felix Guattari. (1987). A thousand plateaus: capitalism and schizophrenia, Translation and Foreword by Brian
Massumi. london: university of Minnesota press.
Holland, Eugene W. ( 2013). Deleuze and Guattari's A thousand plateaus, a reader's guide, First published, London: Bloomsbury.