ضرورت تبیین تعامل کارگزاران درون‌متنی در خوانش شعر روایی معاصر (مطالعۀ موردی: شعرِ «دلم برای باغچه می‌سوزد» اثر فروغ فرخزاد)

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان

چکیده

بسیاری از اشعار معاصر فارسی در قالب روایت داستانی و به صورت کلیتی وحدت یافته- دارای فرم منسجم- شکل گرفته است. در این اشعار، از یک سو کشف، تبیین یا به قول برساخت‌گرایان ساختن معنا در گرو درک فرم است؛ از سویی دیگر بنا به جنبۀ روایی متن، درک صحیح فرمِ این اشعار مستلزم فهم تعامل روایی کارگزاران درون‌متنی است و کم توجهی به آن مانع از درک مناسب دلالت‌های معرفتی- زیبایی‌شناختی متن‌های اخیر است. با این وصف ارایة الگوها و شیوه‌های مدرن ِخوانش، از ضرورت‌های فهم و قرائت شعر روایی معاصر است. برای درک بهتر این ادعا یکی از «شعر-روایت‌های» فروغ فرخزاد با عنوان «دلم برای باغچه می‌سوزد» از منظر تعامل راوی و خوانندۀ پنهان و با تکیه بر برخی از مفاهیم الگوهای خوانش ولفگانگ آیزر، امبرتو اکو و ونسان ژوو بازخوانی شده است. نتیجه نشان می‌دهد که راوی داستان درصدد بازنمایی اضطراب خانواده‌ای است که افراد آن در وضعیت آستانه‌ای«سنتی-مدرن» بسر می‌برند، همسو با بازنمایی راوی، سفیدی‌ها و فضاهای خالی متن به مثابۀ موضع خوانندۀ پنهان، حاوی دلالت‌ها و تداعی‌هایست که ضمن نشان دادن وضعیت آستانه‌ای افراد خانواده، تناقض «معرفتی-هویتی» هر یک از آنها را در مقام علّت درونی و تداوم آن در محیط اجتماعی را به مثابۀ علّت بیرونیِ اضطراب افشاء می‌کند. این افشاگری که به منزلۀ تکمیل بازنمایی راویست، در قالب سطوحی از الگوهای خوانش همچون قواعد هم مرجعیتی، سامان‌دهی بر اساس تضاد، آرایه‌های فاصله سازِ بصری- مکانمند، بینامتنیت‌های آشکار و غیره آمده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • . .
.
آقاخانی­بیژنی، محمود و دیگران(1393). «نقد و تحلیل عناصر داستان در ده نمونه از شعرهای روایی معاصر»، کاوش­نامه  دانشگاه یزد، شماره 29، صص256-.225
اشمید، وولف (1394). درآمدی بر روایت شناسی، ترجمۀ تقی پورنامداریان و نیره پاک­­مهر تهران: سیاهرود.
اکو، اومبرتو (1392). اعترافات یک رمان نویس جوان، ترجمۀ مجتبی ویسی، تهران: مروارید.
اکو، اومبرتو (1397). «بیش تفسیر متون»، تفسیر و بیش تفسیر: جهان، تاریخ و متن، ترجمۀ آرش جمشیدپور، تهران: شبخیز، صص68-41.
ایبرمز، ام. اچ و جفری هالت هرفم (1387). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ  سعید سبزیان، تهران: رهنما.  ایگلتون، تری (1397). چگونه شعر بخوانیم؟، ترجمۀ پیمان چهرازی، تهران: آگه.
باقی­نژاد، عباس (1392). «روایت شاعرانه و شعر روایی اخوان»، بهارستان سخن، شماره 24، صص 236-217.
براهنی، رضا (1379). «تاملاتی پیرامون شعر فروغ فرخزاد»، شناخت­نامۀ فروغ فرخزاد، شهناز مرادی­کوچی، تهران: قطره، صص99-83.
باباچاهی، علی (1389). گزاره­های منفرد: مسائل شعر و بررسی شعر جدید و جوان امروز، ج1، تهران: دیبایه.
بودریار، ژان (1389). جامعۀ مصرفی، ترجمۀ پیروز ایزدی، تهران: ثالث.
بوردیو، پی­یر (1390). تمایز:  نقد اجتماعی قضاوت های ذوقی، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ثالث.
بودون، ریمون و فرانسوا بوریکو (1385)، فرهنگ انتقادی جامعه‌شناسی، ترجمۀ عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: فرهنگ معاصر.
پرینس، جرالد (1391). روایت­شناسی، ترجمۀ محمد شهبا. تهران: مینوی خرد.
تولان، مایکل (1386). روایت شناسی: درآمدی زبانشناختی- انتقادی، ترجمۀ سیده فاطمه علوی و فاطمه نعمتی، تهران: سمت.
خسرونژاد، مرتضی (1389). معصومیت و تجربه: درآمدی بر فلسفه ادبیات کودکان، تهران: مرکز.
خلیلی جهان­تیغ، مریم (1382). «ساخت روایت در شعر نیما»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم نسانی تبریز، سال 48، شماره 188، صص 132-107.
چمبرز، ایدن (1387). «خوانندۀ درون کتاب» ترجمۀ طاهره آدینه­پور، از مجموعۀ دیگرخوانی­های ناگزیر، گردآوری مرتضی خسرون‍ژاد، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان،152-115.
ریمون-کنان، شلومیت (1387). روایت داستانی: بوطیقای معاصر، ترجمۀ ابوالفضل حری، تهران: نیلوفر.
ژوو، ونسان (1394). بوطیقای رمان، ترجمۀ نصرت حجازی، تهران: علمی و فرهنگی.
سلیمی، مهرداد (1379). «تفسیر دو شعر»، شناخت­نامۀ فروغ فرخزاد، شهناز مرادی­کوچی، تهران: قطره، صص178-166.
سلیمی کوچی ابراهیم، سکوت جهرمی فاطمه (1393). «کاربست نظریه آلوده‌انگاری کریستوا بر شعر دلم برای باغچه می‌سوزد فروغ فرخزاد»، جستارهای زبانی، شماره17، سال پنجم، صص106-89.
شادروی­منش، محمد و اعظم برامکی (1391). «شگردهای روایت در شعرهای روایی مهدی اخوان ثالث»، مجله ادب فارسی دانشگاه تهران، شماره 10، صص 102-83.
فرخزاد، فروغ (1376). دیوان اشعار به همراه نگرشی بر زندگی، احوال و آثار او، به کوشش بهروز جلالی، تهران: مروارید.
مارتین، والاس (1382). نظریه­های روایت، ترجمۀ محمد شهبا، تهران: هرمس.
لوته، یاکوب (1386). مقدمه­ای بر روایت در ادبیات و سینما، ترجمۀ امید نیک فرجام، تهران: مینوی خرد.
مشرف آزاد تهرانی، محمود (1393). پریشادخت شعر: زندگی و شعر فروغ فرخ­زاد، تهران: ثالث.
نیلی، زهره (1381). پرواز را به خاطر بسپار، تهران: ورجاوند.
یعقوبی­جنبه­سرایی، پارسا (1391). «تحلیل صورتبندی راوی شعر فروغ فرخزاد از اضطراب خانوادۀ دنیای مدرن بر مبنای نظریۀ موری بوون»،  دو فصلنامه مشاوره و روان درمانی خانواده دانشگاه کردستان، دوره 2، شماره 4، صص584-572 .