بررسی سه نوعِ جدید قافیه در شعر مشروطه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه زنجان

چکیده

شعر فارسی در نتیجۀ آشنایی با ادبیات غرب، هم از لحاظ مضمون و محتوا، و هم از لحاظ فرم متحول شد. از گونه‌‌های تحول در شعر فارسیِ عصر مشروطه به‌کارگیری تعدادی قافیۀ جدید است که به شعر غرب تعلق داشت و در ادبیات کلاسیک ما بی‌‌سابقه بود. شعرای مشروطه از رهگذر شعر ترک، که پیش از ادبیات ایران به سبب ارتباط با دنیای غرب وارد عصر تجدد شده بود، با این نوع قوافی آشنا شدند و آن‌ها را در شعر خود به کار بردند. دل‌زدگی از یک‌نواختی ادبیات قدیم از یک ‌سو، و شور تجدد و نوخواهی در این عصر و نیاز به ورود به ساحت‌‌های نوین شعری از سوی دیگر، از عوامل مهم دگرگونی‌‌هایی از این نوع بوده است. این‌گونه تحولات در شعر مشروطه سرآغاز تجدد در شعر فارسی بود که به همراه دیگر عوامل، شعر نوین فارسی را شکل داد. ما در این مقاله که به روش مطالعۀ کتاب‌خانه‌‌ای انجام گرفته است، به بررسی سه نوع قافیۀ شعر غربی در شعر مشروطه پرداخته‌‌ایم که عبارت‌اند از: قافیۀ چلیپا، قافیۀ حلزونی، و قافیۀ زنجیری. از میان سه نوع قافیۀ مذکور قافیۀ چلیپایی محبوبیت زیادی در میان شاعران عصر مشروطه داشت و بسیاری از شاعران پیش‌رو عصر، حتی سنت‌گرایان‌، اشعار خود را بدان قافیه بستند. اما نوع دوم و سوم به نسبت کم‌تری به کار گرفته شد. شاعران ایرانی در این عصر انواع گوناگون قوافی مذکور و حتی دیگر انواع قافیه‌‌های بومی را در یک شعر واحد به کار بردند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Survey of Three New Types of Rhymes in Mashroutah Poetry

نویسنده [English]

  • Hossein Bakhshi
چکیده [English]

Persian poetry evolved as a result of the familiarity with western literature in terms of both content and form. One of the types of evolution in Persian poetry in Mashrouteh era is to utilize several new types of rhymes that belonged to the west literature and was unprecedented in our classic literature and Mashrouteh poets were familiar with these types of rhymes through Turkish poetry which entered into modernity age before the Iranian literature in association with the western world and were applied in their poems.
Reluctance from the monotony of the old literature on the one hand, and the enthusiasm for modernity and novelty and the need of entry into the new fields of poetry in that age on the other hand, were important factors of evolution in this type. In Mashrouteh poem, these evolutions were the beginning of modernity in Persian poem which new one were shaped by these evolutions along with other factors. In this article, we examined three types of rhymes of western poem in Mashrouteh poem, namely:
1. Alternate rhyme
2. Enclosed rhyme
3. Chain rhyme
Through these three mentioned rhymes, cruciform rhyme had high popularity among Mashrouteh era poets and many pioneer poets even their traditionalists in that era employed this rhyme, but the other types were used less than the first one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mashrouteh poem
  • Alternate rhyme
  • enclosed rhyme
  • chain rhyme
آژند، یعقوب (1363). ادبیات نوین ایران از انقلاب مشروطیت تا انقلاب اسلامی، تهران: امیرکبیر.
اسحاق، محمد (1379). شعر جدید فارسی، ترجمۀ سیروس شمیسا، تهران: فردوس.
ایرج میرزا (1353). دیوان ایرج میرزا، به اهتمام محمد‌‌جعفر محجوب، تهران: چاپ‌خانۀ رشدیه.
بخشی، حسین (1391). «بررسی بازتاب وقایع سیاسی ‌ـ‌ اجتماعی عصر مشروطه در شعر نسیم شمال»، پایان‌نامۀ دکتری ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات، دانشگاه تهران.
بهار، محمد‌‌تقی (ملک‌‌الشعراء) (1335). دیوان بهار، ج 1 و 2، تهران: امیرکبیر.
تجدد، فوق‌العادۀ نوروزی (1297 ش).
دبیرسیاقی، محمد (1370). پیشاهنگان شعر پارسی، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
دهخدا، علی‌اکبر (1366). دیوان دهخدا، به کوشش سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: تیراژه.
الرحمن، منیب (1378). شعر دورۀ مشروطه، ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: روزگار.
روزگار نو (1324). س 4، ش 4، و س 5، ش 3.
سپهری، سهراب (1380). هشت کتاب، تهران: طهوری.
سعدی (1373). گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
شمس لنگرودی، محمد (1370). تاریخ تحلیلی شعر نو، ج 1، تهران: مرکز.
شمیسا، سیروس (1372). سبک‌شناسی نثر، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
عشقی، میرزاده (1350). کلیات مصور میرزاده عشقی، علی‌اکبر مشیر سلیمی، تهران: امیرکبیر.
لاهوتی، ابوالقاسم (1358). دیوان ابوالقاسم لاهوتی، به کوشش احمد بشیری، تهران: امیرکبیر.
میرفخرایی، مجدالدین (گلچین گیلانی) (1378). باران، منتخب پنج دفتر شعر ...، تهران: سخن.
نیما یوشیج (1371). مجموعۀ کامل اشعار نیما یوشیج، فارسی و طبری، سیروس طاهباز، تهران: نگاه.
 
Elçin, Şükrü (2005). Halkedebiyatınagiriş, 9, Baskı, Ankara: Akçağ yayınları.
Kanar, Mehmet (2009). Türkçe-Farsça Sözlük, Istanbul: Say yayınları.
Sokhanvar, Jalal (1996). The practice of literary, terminology, Tehran: SAMT.