کاربست اشکال هنجار‌گریزی در اشعار احمد شاملو

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری

2 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

.

چکیده

هم‌زمان با پیدایش نخستین نشانه‌های فرمالیسم روسی در 1914 در روسیه، رویکردی نوین به سبک و ساختار شعر آغاز شد. تأکید این گروه بر جنبه‌های صوری شعر باعث شد تا آنان چیزی جز خود متن را به‌کار نگیرند، بنابراین به دنبال ابزاری برای درک زیبایی اثر هنری بودند. آنان از این ابزار با اصطلاح «هنجارگریزی» یاد می‌کنند. دانش‌واژة «هنجارگریزی» از اصطلاحات پربسامد در نظریة صورت‌گرایان روسی است که امروزه این کاربرد در آثار شاعران بزرگی چون احمد شاملو به‌وضوح دیده می‌شود.
درخور تأمل است که شاملو، متناسب با ساخت بیانی شعرش، گاهی به عمد و گاه ناخودآگاه به هنجارگریزی روی می‌آورد و برای به‌کارگیری این شیوه از همة امکانات زبانی و هنری خود استفاده می‌کند. در قالب این مقاله کوشیده‌ایم، پس از اشاره‌ای گذرا به اشکال و مشخصه‌های «هنجارگریزی»، اشعاری از «احمد شاملو» را، که بیش‌ترین شباهت را به این شیوه دارد، از منظر برجسته‌سازی با رویکرد به هنجارگریزی انتخاب و بررسی کنیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Application of Deviation Forms in Ahmad Shamloo's Poems

نویسندگان [English]

  • Nazila Yakhdansaz 1
  • Nasser Alizadeh Khayyat 2
1 Ph.D Candidate
2 Associate Professor in Persian Language and Literature, Shahid Madani University of Azerbaijan, nasser.alizadeh@gmail.com
چکیده [English]

One of the most significant accomplishments in modern poetry is deviation from the standard language norms. Shamloo, one of the most prominent and intellectual contemporary poets, has used it widely as one of his tricks. Deviation is one of the most frequently-used terms in Russian formalists' theory. Yet, in some scientific contexts, terms like “defamiliarization” and "foregrounding" have also been used interchangeably. It should be however noted that although there are some common goals and similar usages, several noticeable differences exist and the differences give the deviation some unique characteristics. Normative language is a tool for communicating the message. In formalistic beliefs the level of deviation from standard language is an indicator of the literariness of the poem and gives it strength and beauty.
Ahmad Shamloo has utilized the formalist teachings in his poems and has taken different forms of deviation. The present study attempts to investigate the deviation forms and categorize its symbols in the works by this great Persian literary figure.

کلیدواژه‌ها [English]

  • modern poetry
  • literary criticism
  • Deviation
  • Ahmad Shamloo
 
احمدی، بابک (1374). حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1377). آفرینش و آزادی، تهران: مرکز.
احمدی، بابک (1386). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
امامی، نصرالله (1382). ساخت‌گرایی و نقد ساختاری، اهواز: رسش.
انوری، حسن و حسن احمدی‌گیوی (1376). دستور زبان فارسی 2، تهران: فاطمی.
پاشایی، ع (1388). از زخم قلب: احمد شاملو، تهران: چشمه.
پالمر، ریچارد (1389). علم هرمنوتیک، ترجمة سعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس.
پورنامداریان، تقی (1374). سفر در مه، تهران: زمستان.
حریری، ناصر (1385). دربارة هنر و ادبیات: گفت‌وشنودی با احمد شاملو، تهران: نگاه.
حسن‌لی، کاووس (1386). گونه‌های نوآوری در شعر معاصر ایران، تهران: ثالث.
حقوقی، محمد (1387). شعر زمان ما (1): احمد شاملو، تهران: نگاه.
دیچز، دیوید (1379). شیوه‌های نقد ادبی، ترجمة محمدتقی صدقیانی و غلامحسین یوسفی، تهران: علمی.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1384). راهنمای نظریة ادبی معاصر، ترجمة عباس مخبر، تهران: طرح نو.
شاکری یکتا، محمدعلی (1379). «یک شاخه در سیاهی جنگل به سوی نور»، هنر و اندیشه، ش 115.
شاملو، احمد (1384الف). ابراهیم در آتش، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1384ب). ترانه‌های کوچک غربت، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1384ج). در آستانه، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1384د). ققنوس در باران، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1384ه). مدایح بی‌صله، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1384و). مرثیه‌های خاک و شکفتن در مه، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1386الف). آیدا: درخت و خنجر و خاطره، تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1386ب). باغ آینه، تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1386ج). دشنه در دیس، تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1386د). نام‌ها و نشانه‌ها در دستور زبان فارسی، تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1387). حدیث بی‌قراری ماهان، تهران: چشمه.
شاملو، احمد (1388الف). قطعنامه، تهران: مروارید.
شاملو، احمد (1388ب). هوای تازه، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1389الف). لحظه‌ها و همیشه، تهران: نگاه.
شاملو، احمد (1389ب). مجموعه آثار: شعرها، تهران: نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1382). سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
شمیسا، سیروس (1383). نقد ادبی، تهران: فردوس.
صالحی‌نیا، مریم (1382). «هنجارگریزی نوشتاری در شعر امروز»، پژوهش‌های ادبی، ش 1.
علوی‌مقدم، مهیار (1381). نظریه‌های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.
کنان، ریمون (1388). متن و خواندن آن، ترجمة محمدرضا پورجعفری، تهران: ثالث.
لاند، نیک (1388). زبان و اندیشه، ترجمة حبیب‌الله قاسم‌زاده، تهران: ارجمند و نسل فردا.
مدرسی، فاطمه و فرح غنی‌دل (1388). «آشنایی‌زدایی و هنجارگریزی واژگانی در اشعار فروغ فرخزاد»، دانشگاه تربیت معلم آذربایجان، ش 7.
نیما یوشیج (1386). مجموعه کامل اشعار، گردآورنده: سیروس طاهباز، تهران: نگاه.